मराठी मुख्य सूची|मराठी पुस्तके|श्रीज्ञानेश्वरांची गाथा|
अभंग ७९ ते १०१

बाळक्रीडा - अभंग ७९ ते १०१

श्रीज्ञानेश्वर महाराजांची गाथा म्हणजे विठ्ठल प्राप्तीचा एक सोपा मार्ग. यात विठ्ठ्लाच्या सगुणनिर्गुण रूपाचे मोहक वर्णन केलेले आहे.


७९

भवाब्धिसागरीं मांडिली टिपरी परि अनुहातें वाजे गजरु वो ॥

ताळक छंदें उमटती पदें वरि टिपरें टिपरीं गाजेवो ॥१॥

टिपरिया घाई गोपाळ भाई ॥

घुळुघुळुपाई नादु वाजे वो ॥२॥

ताळकछंदे वेगुआल्हादें टिपरीनादें वाजती वो ॥

सांडुनि अहं धरिलें सोहं तयासि टिपरी साधली वो ॥३॥

औटहात भूमिका नीट तालछंदें टिपरी धरी वो ॥

विरुळा जाणे एथींचे खुणे टिपरे वाजे शिरीं वो ॥४॥

एकटसंगें टिपरें वेगें ध्वनि गगनीं गाजे वो ॥

बाप रखुमादेविवर टिपरीवो गाजती घाई जाली टिपरियाजोगी ॥५॥

८०

जटिल धुळधुसिर दोंदिल डोळसु अंगणीं बाळचंद्र खेळतां दिसे ॥

तें देखोनियां यशोदा माया पसरोनिया बाह्या ॥

तें क्षेम सांगावया वाचा कैंची ॥१॥

वालभते ब्रह्म गोकुळीं आनंदे ॥

गौळियाच्या छंदें खेळतां दिसे ॥ध्रु०॥

थुरथुर चालत भूमि पाय ठेवित । आंतु बाहिर दावित यशोदे माये ॥

तो नित्य पूर्ण ह्यणे कडे घे कांवो आमये ॥

स्तनपान दे कां सये वोसंगागे माये ॥२॥

दोनी चारी कणिका वक्रारविंदी देखा । तें मुखमय कां माहेर होता ॥

तें उचलेनि कपोळीं स्नेहें चुंबिती गौळणी ।

मांजयाची सिरयाणी ध्यानीं मुनिजनागे माये ॥३॥

विश्व प्रतिबिंबाचें बिंब तो कान्हया वो साजणीं ।

त्यासी वोसंगा घेउनी गौळणी स्तनपान देती ॥

सवेंचि कासाविस होती ते पाही ।

मां साच कीं कान्हया नाहीं तेथें यशोदा ते कैची ॥४॥

वेदाशास्त्रा पुराणा आणि यज्ञतप दाना । श्रुति धांडौळितां मना ठावो नुरेचि ।

मां मां म्हणोनि गौळणी अंगोळिया धरिती ।

मां विस्मयो करिती चोज अचोजगे माये ॥५॥

ब्रह्मदिकां लक्षा नये कल्प गेले युगे युगे ।

तो गौळणीया वोसंगा निघालगे माये ॥

तें बाळ भावाचे कीं संतत दैवाचे ।

न वर्णवे वाचे दिपोदिपिवो माये ॥६॥

सांवळा सुजेडु कीं सुधेपरिस गोडु । तो या डोळ्या उजियेडु डोळसु तो ॥

त्यानें एकै घेइजे एके पुजिजे । मां प्रीतिचेनि माजे नेणिजे दुजेगे माये ॥७॥

हारवी कांई आपुलेपण न सांडितां गांवोगांवीचा होत जात ।

तैसा गोकुळीं गोपिनाथु सकळ जना ॥

कृष्ण परब्रह्म पुतळा कीं आनंदाची कळा ।

तो हा भोगविता हे लीळा मदनाची गे माये ॥८॥

एक पावलों म्हणती ते कांहींच नेणती ।

अनुसरलिया हातांतळी पावा पावा म्हणे निवृत्तिदासु हरी ।

बापरखुमादेविवरु विठ्ठलु करिते निकेगे माये ॥९॥

८१

गोकुळीं कमळ विस्तारलें साचें ध्यान श्रीधराचें करावया ॥

यमुनेच्या पाबळीं मूर्ति देखिली सांवळी ।

चिदाकांशींची वोतली प्रेमतनुगे माये ॥१॥

आवडींचें वालभ ब्रह्म पुंजाळलें । गोपवेषें गाई राखे ।

कांबळीची बुंथी घेऊनि कल्प द्रुमातळीं ।

त्रिभंगी ठाण मांडियलेंगे माये ॥ध्रु०॥

योगमायेचनि विलासे उभा देहुडा पाउलीं ।

तेथे दीप्ति जे उदेली तेजाकारें अंगुष्ठीं अगुष्ठीं स्थापियेलें मूळपीठ ।

सुनीळनभाचेनि काळीवटे अंगोळियागे माये ॥२॥

शेष गुढारी विसंचला किं भूमि पावो ठेविला ।

तोचि विन्यस्त उभारला तेज:पुंज ॥

कुंकमपिंजरिचेनि सळे मापर्वती रातेत्पळें ।

तळवांचे रंग बाहळें पाउलीं श्र्लाघेगे माये ॥३॥

चरणकमळीं कमळा कैसी विराजली बाळा । तेथें जाला एकवळा ये कमळीं कमळा ॥

ध्वजवज्र अंकुशरेखा चरणीं वोळली पीयूष ।

नखे सरळीं देखा काळेपणाचेनिगे माये ॥४॥

घोटीं सुनीळ निरावकाशें काश पाहतां भासलासे ।

जानुजघन प्रकाशे नभ ढवळलें ॥

कासे कसिला सोनसळा खवे आला मध्यस्थळा ।

रत्नजडित मेखळा शोभतसेगे माये ॥५॥

द्वितीय कमळीं प्रजापती कीं रोमराजी झळकती ।

तेथें उपनली दीप्ति काळी त्रिवळीची ॥

उदरवक्षस्थळ द्विजपद निर्मळ ।

स्तनचंद्र पोकळी ढिसाळ काळिमा जैसीगे माये ॥६॥

उदधीचेनी प्रेमसळें आपाद वैजयंती माळे ।

वरी शोभताती सोहळे सगुणाचे ॥

दशनदीप्ति झळाळी रत्नकिळा मागों आली ।

दिसे हनुवटी बुजाली प्रभेचेनिगे माये ॥७॥

प्रणवाचा मरिगळा पूजनासि आला भाळा ।

तुर्येसहित त्रिपुंड्र टिळा अर्ध ऊर्ध्व मात्रीं ॥

अभिनव महाकारणी । पवनपंचकाचीं खेवणीं ।

कुंडलें पेरावणी कर्णी ढाळ देतीगे माये ॥८॥

माथां मोर पिसावेठी गंडस्थळीं पडे दीप्ति ।

स्वयें विस्मित श्रीपती तेज:पुंजगे माये ॥

तरुघोंस खोंविले शिरीं वेणु ठेऊनि अधरीं ।

नंदरायाचा खिल्लारी वोज काय सांगोंगे माये ॥९॥

सप्तरंध्रीं सप्तस्वर चाळी अंगोळिया मनोहर ।

मुद्रिका शोभती साकार रत्नजडितगे माये ॥

तिया वेणुचिया किळा । गोपि वेधल्या सकळा ।

अवघिया जाल्या पै काळ्या कृष्णरुपेंगे माये ॥१०॥

ऐसा नटनाट्य वेषधारी सवे संवगडे वारिधारी ।

कैसा त्रिभंग कुसुरी उभा असेगे माये ॥

बापरखुमादेविवरु विठ्ठलु सुखाचें निधान तें म्यां

ह्रदयीं संपूर्ण सांठविलेंगे माये ॥११॥

८२

भक्तिचिया चाडा गोकुळाशीं आला ।

त्याशी गौळणी म्हणती वाल्हा दुल्हागे माये ॥

आवडीच्या सुरवाडे परब्रह्म सुरवाडे ।

त्याशी गौळणी खेळविती लाडे कोडेंगे माये ॥१॥

गोजरिया कान्हो अपछंद मत्ता पाउली रंगे रंगनाथ ।

दृष्टीचिया डोळां सुख निवडेना मागुतें ते वाचा

वर्णावी केंवि आतां रया ॥ध्रु॥

अठुले लोळिया ढाळ देती कानीं मुक्तें खेवणी हरि श्रवणीं ॥

अंतरिचिया सुखा प्रगट दाविती देखा ।

ललाटीं झळकती रेखा रत्न जडित पत्रें माथांगे माये ॥२॥

युगबंदु दिधला तैसा दोंदिलु मिरवला ।

नाभिकमळीं प्रकाश जाला परमेष्टी ॥

कटितटीं कडदोरा साजे त्या सुंदरा ।

वेगु तरु नेपुरां वेदु मानसीं वसेगे माये ॥३॥

श्रुतिचेनि समागमें पाउलें गोजिरीं ।

घागुरली प्रेम नेपुरें कैसी वोप देती ॥

अंदु वाकी वाळे पाय करी बेंबिले ।

मुनिजनांचे सुखसोहळे पुरवितसे गे माये ॥४॥

ऐसा अपुलिये लीळे आपणासींच खेळे ।

गौळणी भरुनियां डोळे कैशा पाहाताती ॥

अवघें कृष्णरुप भरलेंसे मानसीं ।

बापरखुमादेविवरेंसी मिळोनि गेल्यागे माये ॥५॥

८३

योगिया मुनिजना ध्यानीं । तें सुख आसनीं शयनीं ॥१॥

हरिसुख फ़ावलें रे ॥ध्रु०॥

गोकुळींच्या गौळिया । गोपि गोधना सकळा ॥२॥

बापरखुमादेविवरें विठ्ठलें । तें सुख संवगडिया दिधलें ॥३॥

८४

पावया लुब्ध जाल्या पाबळा । गाई परे बळारे कान्हो ॥१॥

विसरल्या चार विसरल्या पार ।

तल्लीन साचार कृष्णमूर्तिं ॥ध्रु०॥

पाणिया निघाल्या गाई चरती कळंबा ठाई ।

हाकितसे लवलाही सवंगडा ॥२॥

ज्ञानदेवी गाई हाकितु पारे सोई । हरिनाम दोही सत्राविये ॥३॥

८५

गायी चालिल्या वनाप्रती । सवें पेंधा चाले सांगाती ॥१॥

वळि गोवळिया कान्होबा ।

यमुने पाण्या नेई तूं बा ॥ध्रु०॥

पावया छंदे परतल्या गाई ।

विसरल्या चारा तल्लीन ठायीं ॥२॥

ज्ञानदेव सवें सवंगडा लाठा । गाई हांकितो गोठणा तटा ॥३॥

८६

माथें टेंकित बाह्या पसरित । डांगाचे आधार घेती ॥ध्रु०॥

एक म्हणती आम्हीं उचलिला पर्वत ।

बहुत मिळोनि काय नव्हतीरे ॥१॥

बाहे कडाडित मनगटें लचकत ।

म्हणोनि उठिले अवघेरे ॥२॥

तयामाजिं असतां न दिसे बाप ॥

समर्थ थोर तुझी मावरे ॥३॥

काळु आतुडे परि वेळु नातुडे ।

म्हणौनि रक्षिलें सकळारे ॥४॥

बाप रखुमादेविवर विठ्ठल साचा ।

म्हणोनि रक्षिलें आम्हारे ॥५॥

८७

कल्पद्रुमातळीं ब्रह्म पुंजाळलें कैसें दिसते सुनीळ तेजगे मज ।

पाहातां वेणु वेदध्वनि नाद उमटताती सहजगे बाई ये ॥१॥

आनंदे गोपाळ गोधनें राखसी तळे यमुनेच्या पाबळीं ।

कर्मकाठी करीं घेउनियां वळत्या देतुसे पांचचा मेळिगे बाइये ॥ध्रु०॥

ऐसा जिकडे तिकडे उभारुनि बाहो ।

हाणतो थोरें निकोपें तयाचिया कर्मा होतिसे निवृत्ति ।

काय पुर्विल येवढें तपगे बाइये ॥२॥

गोवळेपणाचेनि वेषें अमरीं सेविजे बोलताति सवंगडे ।

येरुनि येराचिया उच्छिष्ठा झोंबती नेणो

तया काय जोडेगे बाइये ॥३॥

मुनिजनां स्तवितां संतोष

न पवे तो हुमलि घेतां हांसे ।

ब्रह्मादिकां बोलाचीं अक्षरें कोण

जाणे प्रेम कैसेंगे बाइये ॥४॥

ऐसा साहिदर्शनां वर्णितां पवाडु नाहीं

आणि गोवळेपणें वेष नवल सांगो मी कायी ।

बापरखुमादेविवर विठ्ठल सेविलिया ।

वांचूनि नेणवे केलिया कांहीगे बाइये ॥५॥

८८

नागोठणीं गोपाळ वळतिया देतो कीं

आनंदली गोधनें ऐकोनि वेणुध्वनी तत्त्वता ।

तुझी सांवळी सुंदर बुंथी विसंबे क्षणभरी

तोचि सुखीं सुख पाहतां निजचित्तारया ॥१॥

आनंदल्या मनें पहा तूं निधान ।

जवळिल्या निजध्यानें सांडूं नको ॥ध्रु०॥

म्हणोनि कल्पनेचा उबारा मन

संधीचा संसधु भागु अनुसराया गोठणींचया ।

दुर्लभ शक्ति ते गोपवेषें नटलें चैतन्य मांदूसे

तें परादिकां नव्हे निजशक्तिरया ॥२॥

म्हणोनि रखुमादेविवरु सदसुखाची निजबोल पाहें

मीतूंपणा नातळे तो ऐसीयाचि बुध्दी सखोल ।

निवृत्तिरायें खुणा दाऊनि सकळ निज चैतन्य पाहे निखळरया ॥३॥

८९

हरि प्रेम सरोवरीं । क्रीडाति ये मदन कुहरीं ।

प्रेम सरोवरींये ॥१॥

चांदिणें निर्मळ । चंदनें धवळतिये ।

पैल वृदांवनीं वासुगा गोविंदु खेळतिये ॥ध्रु०॥

प्रकृति भक्ति परमातुमातुपरमहंसु ।

ज्ञानदेवो म्हणे निवृत्तिदासु ॥२॥

९०

गोंवळेपणाची बुंथी घेउनिया भेष ।

रिझविशी मानस यशोदेचें ॥१॥

त्या सुखें ब्रह्मांड थोडेंपा तियेशी ।

दुग्ध पैं मागशी बाळपणें ॥ध्रु०॥

ऐसे मोहिलें पैं जगभक्तअंतरंग ।

भावाचे सुरंग प्रेमबोधें ॥२॥

मज मानसीं सुख तुझ्या रुपीं वोलावा ।

सर्व इंद्रियीं दोहावा तुझ्या नामीं ॥३॥

जन हे विव्हळ तुजविण अविचार ।

गुंफ़ले साचार माया मोहें ॥४॥

आतां ऐसें करी तुज मज सरोवरी ।

प्रपंच केसरी होई रया ॥५॥

बाप रखुमादेविवरु सोपारा पैं निळा ।

निवृत्तींनी कळा सांगीतली ॥६॥

९१

लक्ष लागुनि अंतरी । कृष्णा पाहती नरनारी ।

लावण्यसागरु हरि । परमानंदु ॥१॥

छंदें छंदें वेणु वाजे । त्रिभुवनीं घनु गाजे ।

उतावेळ मनें माझें । भेटावया ॥ध्रु०॥

ब्रह्मविद्येचा पुतळा । गाई राखतो गोंवळा ।

श्रुति नेणवे ते लिळा । वेदां सनकादिकां ॥२॥

भूतग्रामीचा परेशु । तापत्रयाचा करी नाशु ।

आड धरुनि गोपवेषु । वत्सें राखे ॥३॥

रासक्रीडा वृंदावनीं खेळे । इंदुवदन मेळे ।

उध्दरी यदुकुळें कुळदीपकें ॥४॥

निवृत्ति दासाचा दातारु । बापरखुमादेवीवरु ।

भक्तां देतो अभयकरु । क्षणक्षणांमाजि ॥५॥

९२

गुणें सकुमार सावळें दोंदील पहापा

निराळें केवी वोळलेंगे माये ।

सुखें चैतन्याची बुंथी वोतली

ब्रह्मादिकां न कळे ज्याची थोरीव ।

तो हा गोवळियाच्या छंदे क्रीडतु

साजणी नवल विंदान न कळें माव रया ॥१॥

डोळे बैसलें ह्रदयीं स्थिरावलें

मन नुठी तेथून कांही केल्या ॥ध्रु०॥

सच्चिदानंद पदीं पदातें निर्भेदीं

निजसुखाचे आनंदी माये क्रीडतुसे ।

तो हा डोळिया भीतरीं बाहिजु अभ्यंतरी

जोडे हा उपावो किजो रया ॥२॥

गुणाचें पैं निर्गुण गंभीर सदसुखाचे

उध्दार जें प्रकाशक थोर सकळ योगाचें ।

आनंदोनी पाहे पां साचें मनीं

मनचि मुरोनि राहे तैसें

बापरखुमादेविवरा विठ्ठले कीं मुसेमाजि

अळंकार मुराले श्रीगुरुनिवृत्तीनें दाविलें सुखरया ॥३॥

९३

परब्रह्म सांवळे गोपवेशें निरालें ।

ह्रदलकमळीं स्थिरावलें काय सांगो ॥

कायावाचामनें पाहे जों पाहणें ।

तव नवलाव होये निर्गुणरया ॥१॥

नामरुपीं गोडी हेचि आवडी आतां ।

न विसंबे सर्वथा तुजलागी ॥ध्रु०॥

जगडवाळ जाण कारे याचें ॥

तुझीचि बुंथी तुजचि न कळे याचें चोज ।

केंवीं वर्णिसी सहज गुणे रया ॥२॥

म्हणोनि दृष्टि चोरुनि पडे मिठी ।

मन चोरुनिया पुढतापुढती तुजचिमाजि ॥

बापरखुमादेविवरा विठ्ठला ॥

उदारा येणेचिं नाहीं त्रिशुध्दि ।

येणें निवृत्तिरायें खुणा दाऊनिया ।

सकळगुणीं गुणातीत तुटली आधी रया ॥३॥

९४

मदनमूर्ति तूं डोळ्या आसुमाय जालासी ।

सेखीं कामिनिचेनि पक्षें तीं पुराणें

पिशाच करिती रया ॥१॥

गोजिरिया गुण निधाना ।

बापा गुंतल्यापणाचिया साठी ॥

वेदविदेही विचारितां तेथें ।

आगम काढिती आटिरया ॥ध्रु०॥

सायुज्यता जालीय मग सादृश्यपण तेथें लोपे ।

अवयव अळंकार मुरालिया तेथें

दृष्टि परमार्थ थोपे रया ॥२॥

तत्त्वपणाचेनि समरसें तेथें पुरोनि उरे तें शेष ।

बापरखुमादेविवरु विठ्ठलीं गगनीं

नक्षत्र पडे नुरेचि तेथें रेख रया ॥३॥

९५

सांगाति आमुचियारे । विद्वद पावया छंदेरे ॥१॥

नाचे विनोदें कान्हारे ॥

विद्वद पावया छंदेरें ॥ध्रु०॥

निवृत्तिदासा प्रियोरे ।

विद्वद पावया छंदेरे ॥२॥

९६

वृंदावनीं आनंदुरे । विठ्ठलदेवो आळवितिरे ॥१॥

गोपाळ रतलेरे । विठ्ठलदेवो आळवितिरे ॥२॥

निवृत्ति दासा प्रियोरे ।

विठ्ठल देवो आळवितिरे ॥३॥

९७

काळिये रात्रींचा चंद्रमा कीं

सांवळी बुंथी आम्हां ।

काळिये वेळीं ते सीमा नवलावो ।

सुनीळ काळिये भरु मेघ: शाम सांवरु ।

तोचि नवलाहो हा धीरुरया ॥१॥

आतां काळिये दिनु मज न स्मरेवो काहीं ।

तुझें तुज पाही गा‍र्‍हाणें रया ॥ध्रु०॥

म्हणोनि यमुना कांलिदीजळ सांवळें ।

योगिया शून्यातीत तटीं मिळे सुखिया ।

सुखाचेनि कल्लोळें देखतसे ॥२॥

दिठि सांबळ भरु खुंतलासे मज ।

नाठवे द्वैत काज रया ॥३॥

येणें सुखें चैतन्य डोळ्या होकां

मिळणी कीं नेत्रीं नेत्रे उन्मळणीं तटस्थपणें ।

हा सर्वांग अंग प्रत्यांगा होउनियां

जेथ विचारती मुनिजनांचीं मनें ।

तो हा रखुमादेविवरु पाहतां दिठीं आतां

पुनरपि नाहें येणें रया ॥४॥

९८

भोंवरी सांडुनि पाव ठेविरे गोपाळा ।

नाच चिदानंदा सुख होईल सकळां ॥१॥

रंगु रंगलारे रंगु रंगलारे ।

आदि मध्य अंत त्रिगुणविरहित

विश्वीं प्रकाशलारे ॥ध्रु०॥

रंगु रंगला सुरंग जाला ।

पहिलीये रंगी निवृत्ति भला ॥२॥

सुखीं सुख मुरे प्रेमें चिदानंद उरे ।

बापरखुमादेविवरु विठ्ठलुरे ॥३॥

९९

तुझिये निढळीं कोटि चंद्र प्रकाशे ॥

कमल नयन हास्य वदन हांसे ॥१॥

हालकारे कृष्णा डोलकारे ॥

घडिये घडिये गुज बोलकारे ॥ध्रु०॥

उभा राहोनिया कैसा हालवितो बाहो ॥

बाप रखुमादेविवरु विठ्ठलु नाहो ॥२॥

१००

कोंवळें ठुसठुसित मोतियांचे घड ।

शृंगारिलें गूढ जया लेणीं ॥१॥

बैसोनियां रथीं सुरनर खेळती देखोनिया

पशुपति वेडावले ॥ध्रु०॥

युक्ति खुंटली वासना निमाली ।

कळां पैं बैसली पद्मासनीं ॥२॥

होय कीं नव्हे ज्ञानदेव पुसती ।

आठवितां निवृत्ति भेटी होये ॥३॥

१०१

पावया छंदे तल्लीन गोविंदें ।

नाचती आनंदे गोपाळ कैसे ॥१॥

यमुनेच्या तीरीं गाई चारी हरी ।

गोपाळ गजरीं आनंदले ॥ध्रु०॥

ठायीं ठायीं मातु पेंधा पैं नाचतु ।

वाकुल्या दावितु हरी छंदें ॥२॥

ठाई ठाती उभ्या विसरल्या माया ।

हाकितु लवलाह्या कृष्णहरी ॥३॥

ज्ञानदेवाजिवीं कृष्णचिरंजिवी ।

गोपाळ रंजवी प्रेमभक्तां ॥४॥

N/A

References : N/A
Last Updated : February 25, 2010

Comments | अभिप्राय

Comments written here will be public after appropriate moderation.
Like us on Facebook to send us a private message.
TOP