२६१
सूक्ष्म साध्य काज सांगितले स्वामी ।
धृति धारणा क्षमीं हारपल्या ॥१॥
सूक्ष्म सख्य नेलें विश्वरुप देहीं आलें ।
प्रपंचेसि मावळलें तिमिर रया ॥२॥
विशेषेंसि मिठी दिधलि शरिरें ।
इंद्रियें बाहिरें नाईकती ॥३॥
ऐसें हें साधन साधकां कळलें ।
चेतवितां बुझालें मन माजें ॥४॥
उतावेळ पिंड ब्रह्मांडा सहित ।
नेत्रीं विकाशत ब्रह्मतेज ॥५॥
ज्ञानदेव विनवी निवृत्तीस काज ।
हरपली लाज संदेहेसीं ॥६॥
२६२
पहातें पाहाता निरुतें ।
पाहिलिया तेथें तेंचि होय ॥१॥
तोचि तो आपण श्रीमुखे आण ।
आणिक साधन नलगे कांहीं ॥२॥
भानुबिंबेवीण निरसलें तम ।
ज्ञानदेवी वर्म सांगितलें ॥३॥
२६३
अनुपम्य तेजें धवळलें ब्रह्मांड ।
विश्वरुपीं अखंड तदाकार ॥१॥
रसी रस मुरे प्रेमाचें स्फ़ुंदन ।
एकरुपी घन हरि माझा ॥२॥
नाद आणि ज्योति परिपूर्ण आत्मा ।
परेसि परमात्मा उजेडला ॥३॥
जाला अरुणोदयो उजळलें सूर्यतेज ।
त्याहुनि सतेज तेज आलें ॥४॥
हरपल्या रश्मि देहभाव हरी ।
रिध्दि सिध्दि कामारी जाल्या कैंशा ॥५॥
निवृत्ती उपदेश ज्ञानियां लाधला ।
तत्त्वीं तत्त्व बोधला ज्ञानदेव ॥६॥
२६४
भ्रमर रस द्वंद्व विसरला भूक ।
त्याहुनी एथें सुख अधिक दिसे ॥१॥
जंववरि भुली तंववरी बोली ।
समुद्रींचि खोली विरळा जाणे ॥२॥
आशापाश परि निवृत्ति तटाक ।
पडियेले ठक चिद्रूप रुपीं ॥३॥
प्रकाश हरीचा प्रकाशला देहीं ।
नेणतीच कांही मूढजन ॥४॥
ऐलतीरीं ठाके पैलतिरीं ठाके ।
तेथें कैसेनि सामर्थे पाहों आतां ॥५॥
जाणिव शाहाणिव तूंचि निवृत्ति देवा ।
हरि उभय भावा ज्ञान देसी ॥६॥
ज्ञानदेवा शांति उन्मनि रहस्य ।
हरिरुप भाष्य करविलें ॥७॥
बापरखुमादेविवरविठ्ठल ह्रदयीं ।
आलिंगितां बाही भ्रमर जाला ॥८॥
२६५
साकारु निराकारु वस्तु सदगुरु आमुचा ।
तेणें या देहाचा केला उगऊ ॥१॥
उगविलें मायेतें निरशिलें ।
एकतत्त्व दाविलें त्रिभुवन रया ॥२॥
सत्रावी दोहोनी इंद्रिया सौरसु ।
गुरुमुखें उल्हासु भक्ति महिमें ॥३॥
ज्ञानदेव म्हणे मी नेणतां प्रपंच ।
तोडली मोहाची पदवी आम्हीं ॥४॥
२६६
अमित्य भुवनीं भरलें शेखीं जें उरलें ।
तें रुप आपुले मज दावियलें वो माय ॥१॥
आतां मी नये आपुलिया आस ।
तुटले सायास भ्रांतीचे वो माय ॥२॥
मंजुळ मंजुळ वायो गती झळकती ।
तापत्रयें निवृत्ति निर्वाळिलें वो माय ॥३॥
वेडावलें एकाएकीं निजधाम रुपीं ।
रखुमादेविवरु दीपीं दिव्य तेज वो माय ॥४॥
२६७
शुध्दमतीगती मज वोळला निवृत्ती ।
त्यानें पदीं पदीं प्रीति स्वरुपीं वो माय ॥१॥
आतां मी जाईन आपुलिया गांवा ।
होईल विसावा सुखसागरीं वो माय ॥२॥
पाहातां न देखे आपुलें कोणी नाहीं ।
निजरुप पाहीं अनंता नयनीं वो माय ॥३॥
हा रखुमादेविवरु गुरुगम्य सागरु ।
न करीच अव्हेरु माझा वो माय ॥४॥
२६८
आपुलें कांही न विचारितां धन ।
निगुणासी ऋण देऊं गेलें ॥१॥
थिवें होतें तें निध सांठविलें ।
विश्वासें घेतलें लक्ष वित्त ॥२॥
ऐसा हा निवृत्तिप्रसादु फ़ळासि आला ।
निर्फ़ळ केला मज निर्गुणाकारें ॥३॥
बापरखुमादेविवरु विठ्ठलु
साच म्हणोनि निघालों ।
तेणें नेऊनि घातलों निरंजनी ॥४॥
२६९
चौदा भुवनीं चौघां भुलविलें ।
वेव्हार नासिले स्मृति व्यालीगे माये ॥१॥
अवघे धन देऊनी मज निधन केलें ।
ऋण मागावया धाडिलें नये ते ठायीं ॥२॥
ऐसें श्रीनिवृत्ति शब्दें ।
अगाध जालें ।
माझें मीपण गेलें धन देखा ॥३॥
बापरखुमादेविवरु विठ्ठलु साक्षी ।
तो मज पारखी घेऊनी गेला ॥४॥
२७०
अवघड तें एक घडलें माझ्या अंगी ।
तीही ऋण चौघी मज देवविलें ॥१॥
ज्यासि दिधलें त्यासी नांव पैं नाहीं ।
जया रुप नाहीं त्यासी ऋण देवविलें ॥२॥
निवृत्ति गुरुनें अधिक केलें ।
निमिष्यमात्रीं दाविलें धन माझें ॥३॥
येणें रखुमादेविवरु विठ्ठलें होतें तें आटिलें ।
सेखी निहाटिलें निरळारंभी ॥४॥
२७१
मायाविवर्जित जालें वो ।
माझें गोत पंढरिये राहिलें वो ॥१॥
पतिव्रता मी परद्वारिणी ।
परपुरुषेंसी व्यभिचारिणी ॥२॥
सा चारि चौदा जाली वो ।
सेखीं अठरा घोकुनी राहिलें वो ।
निवृत्ति प्रसादें मी गोवळी वो ॥३॥
माझा भावो तो विठ्ठलु न्याहाळीवो ॥४॥
२७२
प्राण जाये प्रेत न बोले
चित्रीचे लेप न हाले ।
तैसें दृश्य द्रष्टा दर्शन त्रिपुटी वो
करी हे शब्दची वाउगे ठेले रया ॥१॥
आतां आपणया आपणचि विचारी ।
शेखीं प्रकृति ना पुरुष निर्धारी ॥२॥
आतां प्रेताचे अळंकार सोहळुले ।
कां शब्दज्ञानें जे डौरले
दीपने देखती कांहीं केलें ।
ऐसे जाणोनिया सिण मनी तीं
प्रतिष्ठा भोगिती भले रया ॥३॥
बापरखुमादेविवर विठ्ठल देखतांचि जे बोधले ।
ते तेणें सुखें होऊनी सर्वात्मक जे
असतांचि देहीं विस्तारलें ।
येणें निवृत्तिरायें खुणा दाउनी सकळ ।
बोलतां सिण झणे होईल रया ॥४॥
२७३
पृथ्वी आडणी आकाश हें ताट ।
अमृत घनवट आप तेज ॥
नित्य हें जेवितां तेज प्रकाशत ।
सर्वलि गोमटी ब्रह्मद्वारें ॥१॥
जेवणार भला जेउनिया धाला ।
योगि जो निवाला परमहंस ॥२॥
चांदिणा वोगरु दिसे परिकरु ।
नवनित घातलें व्योमी बरवें ॥
निळिये परवडि शाक जालें निकें ।
अंबट घाला तिखें प्रेम तेथें ॥३॥
गंगा यमुना तिसरिये सागरीं ।
म्हणौनि प्रकारी क्षीर जाली ॥
सोज्वळ ब्रह्मतेजें साकर सोजोरी ।
जेवितो हे गोडी तोचि जाणे ॥४॥
इडा क्षीर घारी पिंगळा गुळवरी ।
त्या माजि तिसरी तेल वरी ॥
सुषुम्नेचे रुची तुर्या अतुडली ।
अहिर्निशि जाली जेवावया ॥५॥
सितळ भिनला चंद्र अंबवडा ।
सूर्य जो कुरवडा खुसखुसित ॥
तया दोहीं संगें भाव हेचि मांडे ।
मग जेवा उदंडे एक चित्तें ॥६॥
पवित्र पापडु मस्तकिं गुरुहस्त ।
म्हणउनि अंकित तयातळी ॥
सोरसाचि गोडी जयासी लाधलीसे ।
उपदेशितां जालीं अमृतफ़ळें ॥७॥
कपट वासनेचि करुनिया सांडई ।
शेवा कुरवडई गोमटी किजे ॥
गुरुचरणीं लाडू करुनियां गोडु ।
मग जेवी परवडी योगिराजु ॥८॥
गुरुपरमार्थे ग्रासुनिया भूतें ।
क्षेम अवकाशातें आच्छादुनि ॥
जेवणें जेवितां ध्वनि उठे अंबरीं ।
तें सुख अंतरीं प्रेम वाढे ॥९॥
षड्रसाचि उपमा देऊं म्हणो जर ।
ब्रह्म रसापरते गोड नाहीं ॥
येणें दहिभातें जेवणें हे जाले ।
तिखटही आलें प्रेम तेथें ॥१०॥
अमृत जेविला अमृतें आंचवला ।
सेजे विसावला निरालंबीं ॥
मन हें तांबूल रंगलें सुरंग ।
नव जाये अभंग कव्हणीकडे ॥११॥
कापुर कस्तुरी शुध्द परिमळु ।
गोडियेसि गुळु मिळोनि गेला ।
सुमनाचि मूर्ति सुमनीं पूजिली ।
सुमनीं अर्चिलि कनकपुष्पीं ॥१२॥
ऐसें नानापरिचें जेवण जालें ।
बापनिवृत्तियोगियानें वाढिलें ॥
ज्ञानदेव म्हणे धणिवरि जेविलें ।
बापरखुमादेविवरें विठ्ठलें सुखिया केलें ॥१३॥
२७४
अनुभव अनुभव बोधा बोध आथिला ।
निशब्दीं निशब्द नादावला ॥१॥
माझा श्रीगुरु ब्रह्म बोलणी बोलवील ।
तेथील संकेतु कोण्ही नेणें ॥२॥
निवृत्ति प्रसादें म्यां ब्रह्मचि जेविलें ।
ब्रह्म ढेंकरी पाल्हाईलें नेणोनियां ॥३॥
२७५
रुप सामावलें दर्शन ठाकलें ।
अंग हारपलें तेचि भावीं ॥
पाहों जाय तंव पाहाणया वेगळें ।
ते सुखसोहळें कोण बोले ॥१॥
जेथें जाय तेथें मौनाचि पडिलें ।
बोलवेना पुढें काय करुं ॥२॥
सरिता ना संगम ओघ ना
भ्रम नाहीं क्रिया कर्म तैसें झालें ॥
जाणों जाय तंव जाणण्या सारिखें ।
नवल विस्मय कवणा सांगों ॥३॥
बापरखुमादेविवरुविठ्ठलुचि अंगीं ।
निवृत्तिरायें वेगीं दाखविला ॥
तोचि सबरा भरितु ।
रुपनामरहितु निच नवा ॥४॥
२७६
मीतूंपणा विकल्प मावळला मूळीं ।
दोहीं माजी बळी कवणा पाहो ।
पाहतां पाहणें द्रष्टत्त्व ग्रासिलें ।
स्वरुप़चि उरलें कवणा पाहों ॥१॥
बोलों नये ऐसें केलें वो माय येणें ।
बोलतांचि गुणें आठऊ नाहीं ॥२॥
आठवितां विसरु संसार नाठवे ।
हे खुण स्वभावें बोलत्याचा ॥
बोलतां बोलणें ठकचि पडलें मुळीं ।
स्थूळींचा स्थूळीं प्रकाश झालागे माये ॥३॥
बापरखुमादेविवरुविठ्ठलु उघडा ।
निजबोधीं निवाडा ऐसा झाला ॥
निवृत्तिराये खुण लेऊनि अंजन ।
दाऊनि निधान प्रकट केलें ॥४॥
२७७
मजमाजी पांहतां मीपण हारपलें ।
ठकलेंचि ठेलें सये मन माझें ॥१॥
आंत विठ्ठलु बाहेर विठ्ठलु ।
मीचि विठ्ठलु मज भासतसे ॥२॥
मीपण माझें नुरेचि कांहीं दुजें ।
ऐसें नाहीं केलें निवृत्तिराजें म्हणे ज्ञानदेवो ॥३॥
२७८
देखोनि पुजावया गेलें द्वैतभावें ।
तेथें एक उपदेशी श्रीगुरुरावो ॥१॥
द्वैतभावो नाशिला माझा द्वैतभावो नाशिला ।
पूजा उध्दंस केला तें ब्रह्ममय ॥२॥
रखुमादेविवरु देखण्या वेगळा देखिला ।
सगुण निर्गुण जाला बाईये वो ॥३॥
२७९
दीपप्रकाश दीपीं सामावला कळिके
सामावाली ज्योति ।
ज्योति सामावोनि बिंब हारपलें
तैसी जाली सहज स्थिति ।
संचित प्रारब्ध दग्ध पटन्यायें हे
दृश्यभ्रांति देहो जावो अथवा राहो
फ़िटला संदेहो मृतिकेचि कायासि खंति ॥१॥
रुप पाहोनिया दर्पण ठेलें शेखीं
अभास दृष्टि राहिला ।
न पाहतां मुख जाणें तो आपण
तैसा अनुभव जाला रया ॥२॥
या प्रपंचाचे कवच सांडुनि बाहेरि ।
अविद्या दृश्य संहारी ।
पदीं पद ग्रासुनि ठेलें जें
बुडोनि राहिलें अंतरी ।
चैतन्याचें मुसें हेलावत दिसे
जेवि तरंगुसागरीं ।
कूर्माचिये परि आंगचि आवरि तो
स्थिर जाला चंद्र करि रया ॥३॥
तेथें जाणणें निमालें बोलणें खुंटलें
जेवि जीवनीं जीवन मिळाले ।
दश दिशा भरुनि दाटलें किं
सुख सुखासि भेटो आले ।
ज्ञानदेव म्हणे आम्हा जितांचि मरणें ।
कीं कोटी विकल्प जिणें ऐसें
निवृत्तीनें केलें रया ॥४॥
२८०
निरंजन वना गेलिया साजणी ।
तेथें निर्गुणें माझा मनीं वेधियेलें ॥१॥
सुखाची अति प्रीति जाहालीगे ब्रम्हीं ।
श्रीगुरु निवृत्ति मुनीं जाहालेंगे माये ॥२॥
बापरखुमादेविवरुविठ्ठलुसह जावला ।
निर्गुणा दाविला विसुरागे माये ॥३॥
२८१
चातकाची तृषा मेघें पुरविली ।
ब्रह्मस्तनीं पान्हईली बाईये वो ॥१॥
निवृत्तिप्रसादे माझ्या मुखीं सूदला ।
प्रेमरसें धारा फ़ुटल्या दोहीं पक्षीं ॥२॥
बाप श्रीगुरु तेणें मज आफ़विले ।
अवघें ब्रह्म दाविलें ज्ञानदेवा ॥३॥
२८२
ऋणाचेनि मिसें निर्गुण आलें आपैसें ।
तेणें मज सर्वस्वें ठकियेलें ॥१॥
घेऊनि गेला माझें धन ।
केलें पै निर्वाण मना देखा ॥२॥
त्यासि वोळखिना अनोळखी ।
दृश्य ना अदृश्य ऋण म्यां
सादृश्य दिधलें देखा ॥३॥
निवृत्ति प्रसादें इतुकें पै जालें ।
रखुमादेविवरु विठ्ठलें मज
गोवियेलेगे माये ॥४॥