५२६
संसारा येऊनी लागले फ़ांसे ।
गुंतला आशा मायामोहें ॥१॥
न खंडे न तुटे कर्माची बेडी ।
अनुभवेंविण तोडी तो योगिया ॥२॥
कर्माची सांखळी पडली असे पायीं ।
गुरुमुखें खुणें उगउ पाहीं ॥३॥
ज्ञानदेवो म्हणे तुझे कृपेवीण
न तुटे फ़ांसा ।
निवृत्तीनें कैसा उगविला ॥४॥
५२७
द्वीपोद्वीपींचे पक्षी मेरुतळवटीं उतरले ।
रत्न म्हणोनी त्या स्फ़टिका झेपावले ॥१॥
राजहंस ते भ्रमलें हो पाषाण चुंबिती ।
आडकलिया चाचू
मग मागिल आठविती ॥२॥
एक श्रीकृष्ण तें विसरलें ऐसें
ज्ञानदेव बोलें ।
मूर्खेसी संगती करितां
शाहणे सिंतरलें ॥३॥
५२८
संसारयात्रा भरली थोर ।
अहंभावे चळे हाट बाजार ।
कामक्रोध विवेक मद मत्सर ।
धर्म लोपे अधर्मे वेव्हार ॥१॥
यात्रा भरली जरिं देविं विन्मुख प्राणी ।
विषयाची भ्रांतिं आडरे ॥२॥
एकीं मीपणाच्या मांडिल्या मोटा ।
अहंभावाच्या गोणिया सांडिल्या चोहाटा ।
एकीं गाढवावरी भरली प्रतिष्ठा ।
तर्‍हि तृप्ती नव्हे दुर्भरा पोटा ॥३॥
एक पंडितपण मिरविती श्रेष्ठ ।
एक ज्ञान विकुनि भरिती पोट ।
हिंसेलागी वेद करिताती पाठ ।
चौर्‍यांशीं जिवांभोंवतसे आट ॥४॥
अज्ञानभ्रांतीचीं भरलीं पोतीं ।
सुवस्तु सांडूनि कुवस्तु घेती ।
सुखाचेनि चाडे सुखाचि प्रीती ।
अमृत सांडुनि विष सेविती ॥५॥
शांति क्षमा दया न धरवे चित्तीं ।
विषयावरी थोर वाढविली भक्ति ।
जवळी देवो आणि दाही दिशा धावती ।
स्वधर्म सांडुनि परधर्मी रति ॥६॥
ऐसें जन विगुंतले ठायीं
आत्महिताचि शुध्दिचि नाहीं ।
नाशिवंत देह मानिला जिंहीं ।
तया तृप्ति जालि
मृगजळडोहीं रया ।
श्रीगुरु निवृत्तीनें नवल केलें ।
देखणेंचि अदेखणें करुनि दाविलें ।
मी माजी देवो यानें
विश्व व्यापिलें ।
बापरखुमादेविवरें विठ्ठले रया ॥७॥
५२९
सुख श्रृंगार सुहावा ।
मिरवितो हरि समाधान बोधुरे ॥१॥
हारिचे सुख गिति गातां ।
समाधान बोधुरे ॥२॥
बापरखुमादेविवरु विठ्ठलुरे ।
आठवितां समाधान बोधुरे ॥३॥
५३०
सकुमार साकार परिमळें आगळें ।
कर्पुर परिमळें घोळीयेला ॥१॥
मित्रपणें करा मधुर आळुमाळा ।
मधुकर गोपाळा ह्रदयीं धरा ॥२॥
भवतरु भवमूळीं भवमूळ छेदन ।
तेंचि अंगीं चंदन लाविजेसु ॥३॥
बापरखुमादेविवरु सुकुमारु आगळा ।
वेदश्रुती बाळा वेधिलिया ॥४॥
५३१
सुकुमार सुरस परिमळें अगाध ।
तयाचा सुखबोध सेवी आधीं ॥१॥
मन मारी सुबुध्दि तल्लीन मकरंदीं ।
विषय उपाधी टाकी रया ॥२॥
रखुमादेविवरु गुणाचा सुरवाडु ।
मन बुध्दि निवाडु राजहंसु ॥३॥
५३२
बोलतां बोलु मावळला तो मावळोनि उरला ।
तरि हा भावों केंवि गमलारे बापा ॥
कीं इंद्रियांचा भोगु खुंटला कीं
समंधि याचा ठावो निमाला ।
कीं वर्णावर्णु भला विचारु नाहीं ।
तैसे आपुलेंचि करणें
आपुलेंचि नवल ।
खेळ्या होउनि दावी रया ॥१॥
तपें अनेक विधी करावीं
हे मनाची आधी ।
करितां करणें सिध्दि नव्हे नाहीं ।
म्हणोनि वाउगाचि वळसा पडे
या धाडिवसा ।
तैसा कल्पनेचा फ़ांसा मायाबंधु ॥२॥
ऐसी याचा पाठी कां होसी हिंपुटी ।
नलगे तुज सुखाचा स्वादु
या गोष्टी येणें ऐसेंचि विचारी ॥
एकुचि धीर धरी न लगे
या द्वैतासाठी रया ॥३॥
म्हणोनि डोळियांचे देखणें
लाघव तो देखणा जाणे ।
तेथें आपपर पिसुणें
न देखे कांहीं ॥
तें शद्वेविणे बोलतां
निशुद्वे ये हातां ।
ऐसा उपावो करी कांहीं ।
जोडिलिया धना वाढी बहु असें ।
तेथें वेचलें न दिसे कांहीं ॥
बापरखुमादेविवरु विठ्ठलु चिंतितां
सुखाचेनि सुखें राही ।
निवृत्तिरायें खुणा दाउनियां
सकळ पुनरपि येणें नाहीं ॥४॥
५३३
जंववरी जाड नव्हे उजाड नाहीं
काढावया प्राण ।
मग मूढा पडसी संसार सांकडा ।
कांहीं कटी आपुला उवेडा रया ॥१॥
जाडरे जाडरे सेवटीचा धंदा ।
पडियेलेंसि भवकुंडा ।
एकीकडे जन्म एकीकडे मरण
न निमेचि धंदा कुवाडा रया ॥२॥
थिल्लरीचें जळ मपितरे मिना
जंव न तपे आतपु हा परिमळु ।
जंव हा आयुष्य वोघू
न सरे तंव ठाकी अगाधु ।
पुढें आहे हाल कल्लोळु रया ॥३॥
भाड्याचे घर किती वाढविसी रे गव्हारा ।
दिनु गेलिया काय पंथु आहे ।
ऐसें जाणोनियां वेगी ठाकी लवलाहे ।
बापरखुमादेविवरा
विठ्ठलाचे पाय रया ॥४॥
५३४
जव या वायूचा प्रकाश तंव
या भंडियाचा विश्वासु ।
वायो निघोनियां गेला
ठाईहुनि जाला उदासु रया ॥१॥
काळाचें भतुकें श्रृंगारिलें कौतुकें ।
जातसे तें देखे परी न चले कांहीं ॥२॥
ठाईचेचि जाणार कीं नव्हे राहणार यासी
जतन ते काई ।
जेथील तेथें निमोनियां गेलें उपचार
नचलेचि कांहीं ॥३॥
हें काळाचें भांडें कीं अवघेंचि लटिकें
जैसें आहे तैसें सांगेन पुढती ।
बापरखुमादेविवरु विठ्ठलुचि
सकळ जीवांचा सांगाती रया ॥४॥
५३५
स्वप्नींचेनी धनें भरोनियां लाहे ।
भला वेव्हार करुं पाहासी ।
मुद्दलाची नाहीं तेथें कळांतर कैचें
धरणें अधरणें घेतासी ।
लटिकिया साठीं संसार दवडोनी ।
ठकूनी ठकलासी रया ॥१॥
कवण नागवितो कां न गवसी ।
वेडावलेपणें ठकसील तूंची ।
चोरोनी तुझें त्त्वांची नेलें ।
आतां गार्‍हाणें कवणा देसी रया ॥२॥
पृथ्वी आप तेज वायु आकाश ।
हे सहज परम गुण अंशांशा आले ।
येणेंची कष्टें व्यवहार करितां कोठें
काय सांठविले ।
विचारुनि पाहें तुझें त्वांचि नेलें
आतां तुजमाजी
हारपले रया ॥३॥
पुत्र कळत्र संपत्ती देखोनी संतोष मानिसी ।
घडि येकामाजी नासोनी जाईल जैसे
कां अभ्र आकाशीं ।
बापरखुमादेविवरु विठ्ठलुची
ह्रदयीं असतां
का नाडलासी रया ॥४॥