पूर्वभागः - अध्यायः ४५

ऋषय ऊचुः ॥
सूत सुव्यक्तमखिलं कथितं शंकरस्य तु ॥
सर्वात्मभावं रुद्रस्य स्वुरूपं वक्तुमर्हसि ॥१॥

सूत उवाच ॥
भूर्भुवः स्वर्महश्चैव जनः साक्षात्तपस्तथा ॥
सत्यलोकश्च पातालं नरकार्णवकोटयः ॥२॥

तारकाग्रहसोमार्का ध्रुवः सप्तर्षयस्तथा ॥
वैमानिकास्तथान्ये च तिष्ठंत्यस्य प्रसादतः ॥३॥

अनेन निर्मितास्त्वेवं तदात्मानो द्विजर्षभाः ॥
समाष्टिरूपः सर्वात्मा संस्थितः सर्वदा शिवः ॥४॥

सर्वात्मानं महात्मानं महादेवं महेश्वरम् ॥
न विजानंति संमूढा मायया तस्य मोहिताः ॥५॥

तस्य देवस्य रुद्रस्य शरीरं वै जगत्त्रयम् ॥
तस्मात्प्रणम्य तं वक्ष्ये जगतां निर्णयं शुभम् ॥६॥

पुरा वः कथितं सर्वं मयाण्डस्य यथा कृतिः ॥
भुवनानां स्वरूपं च ब्रह्माण्डे कथयाम्यहम् ॥७॥

पृथिवीचांतरिक्षं च स्वर्महर्जन एव च ॥
तपः सत्यं च सप्तैते लोकास्त्वंडोद्भवाः शुभाः ॥८॥

अधस्तादत्र चैतेषां द्विजाः सप्त तलानि तु ॥
महातलादयस्तेषां अधस्तान्नरकाः क्रमात् ॥९॥

महातलं हेमतलं सर्वरत्नोपशोभितम् ॥
प्रासादैश्च विचित्रैश्च भवस्यायतनैस्तथा ॥१०॥

अनंतेन च संयुक्तं मुचुकुंदेन धीमता ॥
नृपेण बलिना चैव पातालस्वर्गवासिना ॥११॥

शैलं रसातलं विप्राः शार्करं हि तलातलम् ॥
पीतं सुतलमित्युक्तं वितलं विद्रुमप्रभम् ॥१२॥

सितं हि अतलं तच्च तलं यच्च सितेतरम् ॥
क्ष्मायास्तु यावद्विस्तारो ह्यधस्तेषां च सुव्रताः ॥१३॥

तलानां चैव सर्वेषां तावत्संख्या समाहिता ॥
सहस्रयोजनं व्योम दशसाहस्रमेव च ॥१४॥

लक्षं सप्तसहस्रं हि तलानां सघनस्य तु ॥
व्योम्नः प्रमाणं मूलं तु त्रिंशत्साहस्रकेण तु ॥१५॥

सुवर्णेन मुनिश्रेष्ठास्तथा वासुकिना शुभम् ॥
रसातलमति ख्यातं तथान्यैश्च निषोवितम् ॥१६॥

विरोचनहिरण्याक्षनरकाद्यैश्च सेवितम् ॥
तलातलमिति ख्यातं सर्वशोभासमन्वितम् ॥१७॥

वैनावकादिभिश्चैव कालनेमिपुरोगमैः ॥
पूर्वदेवैः समाकीर्णं सुतलं च तथापरैः ॥१८॥

वितलं दानवाद्यैश्च तारकाग्निमुखैस्तथा ॥
महांत काद्यैर्नागैश्च प्रह्लादेनासुरेण च ॥१९॥

वितलं चात्र विख्यातं कंबलाश्वनिषेवितम् ॥
महाकुंभेन वीरेण हयग्रीवेण धीमता ॥२०॥

शंकुकर्णेन संभिन्नं तथा नमुचिपूर्वकैः ॥
तथान्यैर्विविधैर्वीरैस्तलं चैव सुशोभितम् ॥२१॥

तलेषु तेषु सर्वेषु चांबया परमेश्वरः ॥
स्कन्देन नंदिना सार्धं गणपैः सर्वतो वृतः ॥२२॥

तलानां चैव सर्वेषामूर्ध्वतः सप्तसप्तमाः ॥
क्ष्मातलानि धरा चापि सप्तधा कथयामि वः ॥२३॥

इति श्रीलिंगमहापुराणे पूर्वभागे पातालवर्णनं नाम पंचचत्वारिंशोऽध्यायः ॥४५॥