पूर्वभागः - अध्यायः ९२

ऋषय ऊचुः ॥
एवं वाराणसी पुण्या यदि सूत महामते ॥
वक्तुमर्हसि चास्माकं तत्प्रभावं हि सांप्रतम् ॥१॥

क्षेत्रस्यास्य च माहात्म्यमविमुक्तस्य शोभनम् ॥
विस्तरेण यतान्यायं श्रोतुं कौतूहलं हि नः ॥२॥

सूत उवाच ॥
वक्ष्ये संक्षेपतः सम्यक् वाराणस्याः सुशोभनम् ॥
अविमुक्तस्य माहात्म्यं यथाह भगवान् भवः ॥३॥

विस्तरेण मया वक्तुं ब्रह्मणा च महात्मना ॥
शक्यते नैव विप्रेंद्रा वर्षकोटिशतैरपि ॥४॥

देवः पुरा कृतोद्वाहः शंकरो नीललोहितः ॥
हिमवच्छिखराद्देव्या हैमवत्या गणेश्वरैः ॥५॥

वाराणसीमनुप्राप्य दर्शयामासशंकरः ॥
अविमुक्तेश्वरं लिंगं वासं तत्र चकार सः ॥६॥

वाराणसीकुरुक्षेत्रश्रीपर्वतमहालये ॥
तुंगेश्वरे च केदारे तत्स्थाने यो यतिर्भवेत् ॥७॥

योगे पाशुपते सम्यक् दिनमेकं यतिर्भवेत् ॥
तस्मात्सर्वं परित्यज्य परेत्पाशुपतं व्रतम् ॥८॥

देवोद्याने वसे तत्र शर्वोद्यानमनुत्तमम् ॥
मनसा निर्ममे रुद्रो विमानं च सुशोभनम् ॥९॥

दर्शयामास च तदा देवोद्यानमनुत्तमम् ॥
हैमवत्याः स्वयं देवः सनंदी परमेश्वरः ॥१०॥

क्षेत्रस्यास्य च महात्म्यमविमुक्तस्य शंकरः ॥
उक्तवान्परमेशानः पार्वत्याः प्रीयते भवः ॥११॥

प्रफुल्लनानाविधगुल्मशोभितं लताप्रतानादिमनोहरं बहिः ॥
विरूढपुष्पैः परितः प्रियंगुभिः सुपुष्पितैः कंटकितैश्च केतकैः ॥१२॥

तमालगुल्मैर्निचितं सुगंधिभिर्निकामपुष्पैर्वकुलैश्च सर्वतः ॥
अशोकपुन्नागशतैः सुपुष्पितैर्द्विरेफमालाकुलपुष्पसंचयैः ॥१३॥

क्वचित्प्रफुल्लाम्बुजरेणुभूषितैर्विहंगमैश्चानुकलप्रणादिभिः ॥
विनादितं सारसचक्रवाकैः प्रमत्तदात्यूहवरैश्च सर्वतः ॥१४॥

क्वचिच्च केकारुत नादितं शुभं क्वचिच्च कारंडवनादनादितम् ॥
क्वचिच्च मत्तालिकुलाकुलीकृतं मदाकुलाभिर्भ्रमरांगनादिभीः ॥१५॥

निषेवितं चारुसुगांधिपुष्पकैः क्वचित्सुपुष्पैः सहकारवृक्षैः ॥
लतोपगूढैस्तिलकैश्च गूढं प्रगीतविद्याधरसिद्धचारणम् ॥१६॥

प्रवृत्तनृत्तानुगताप्सरोगणं प्रहृष्टनानाविधपक्षिसेवितम् ॥
प्रनृत्तहारीतकुलोपनादितं मृगेंद्रनादाकुलमत्तमानसैः ॥१७॥

क्वचित्क्वचिद्गंधकदंबकैर्मृगैर्विलूनदर्भाकुरपुष्पसंचयम् ॥
प्रफुल्लनानाविधचारुपंकजैः सरस्तडागैरुपशोभितं क्वचित् ॥१८॥

विटपनिचयलीनं नीलकंठाभिरामं मदमुदितविहंगं प्राप्तनादाभिरामम् ॥
कुसुमिततरुशाखालीनमत्तद्विरेफं नवकिसलयशोभाशोभितं प्रांशुशाखम् ॥१९॥

क्वचिच्च दंतक्षतचारुवीरुधं क्वचिल्लतालिंगि तचारुवृक्षकम् ॥
क्वचिद्विलासालसगामिनीभिर्निषेवितं किंपुरुषांगनाभिः ॥२०॥

पारावतध्वनिविकूजितचारुश्रृंगैरभ्रंकषैः सितमनोहर चारुरूपैः ॥
आकीर्णपुष्पनिकरप्रविभक्तहंसैर्विभ्राजितं त्रिदशदिव्यकुलैरनेकैः ॥२१॥

फुल्लोत्पलांबुजवितानसहस्रयुक्तं तोयाशयैः समनुशोभितदेवमार्गम् ॥
मार्गांतराकलितपुष्पविचित्रपंक्तिसंबद्धगुल्मविटपैर्विविधैरुपेतम् ॥२२॥

तुंगाग्रैर्निलपुष्पैस्तबकभरनतप्रांशुशाखैरशोकैर्दोलाप्रांतांतलीनश्रुतिसुखजनकैर्भासितांतं मनोज्ञैः ॥
रात्रौ चंद्रस्य भासा कुसुमिततिलकैरेकतां संप्रयातं छायासुप्तप्रबुद्धस्तितहरिणकुलालुप्तदूर्वांकुराग्रम् ॥२३॥

हंसानां पक्षवातप्रचलितकमलस्वच्छविस्तीर्णतोयं तोयानां तीरजातप्रचकितकदलीचाटुनृत्यन्मयूरम् ॥
मायूरैः पक्षचंद्रैः क्वचिदवनिगतै रंजितक्ष्माप्रदेशं देशेदेशे विलीनप्रमुदितविलसन्मत्तहारीतवृंदम् ॥२४॥

सारंगैः क्वचिदुपशोभितप्रदेशं प्रच्छन्नं कुसुमचयैः क्वचिद्विचित्रैः ॥
हृष्टभिः क्वचिदपि किन्नरांगनाभिर्वीणाभिः समधुरगीतनृत्तकंठम् ॥२५॥

संसृष्टैः क्वचिदुपलिप्तकीर्णपुष्पैरावासैः परिवृतपादपं मुनीनाम् ॥
आमूलात्फलनिचितैः क्वचिद्विशालैरुत्तुंगैः पनसमहीरुहैरुपेतम् ॥२६॥

फुल्लातिमुक्तकलतागृहनीतसिद्धसिद्धांगनाकनकनूपुररावरम्यम् ॥
रम्यं प्रियंगुतरुमंजरिसक्तभृंगं भृंगावलीकवलिताम्रकदंबपुष्पम् ॥२७॥

पुष्पोत्करानिलविघूर्णितवारिरम्यं रम्यद्विरेफविनिपातितमंजुगुल्मम् ॥
गुल्मांतरप्रसभभीतमृगीसमूहं वातेरितं तनुभृतामपवर्गदातृ ॥२८॥

चंद्रांशुजालशबलैस्तिलकैर्मनोज्ञैः सिंदूरकुंकुमकुसुंभनिभैरशोकैः ॥
चामीकरद्युतिसमैरथ कर्णिकारैः पुष्पोत्करैरुपचितं सुविशालशाखैः ॥२९॥

क्वचिदंजनचूर्णाभैः क्वचिद्विद्रुमसन्निभैः ॥
क्वचित्कांचनसंकाशैः पुष्पैराचितभूतलम् ॥३०॥

पुन्नागेषु द्विजशतविरुतं रक्ताशोकस्तबकभरनतम् ॥
रम्योपांतक्लमहारभवनं फुल्लाब्जेषु भ्रमरविलसितम् ॥३१॥

सकलभुवनभर्ता लोकनाथस्तदानीं तुहिनशिखरपुत्र्या सार्धमिष्टैर्गणेशैः ॥
विविधतरुविशालं मत्तहृष्टान्नपुष्टैरुपवनमतिरम्यं दर्शयामास देव्याः ॥३२॥

पुष्पैर्वन्यैः शुभशुभतमैः कल्पितैर्दिव्यभूषैर्देवीं दिव्यामुपवनगतां भूषयामास शर्वः ॥
सा चाप्येनं तुहिनगिरिसुता शंकरं देवदेवं पुष्पैर्दिव्यैः शुभतरतमैर्भूषयामास भक्त्या ॥३३॥

संपूज्य पूज्यं त्रिदशेश्वराणां संप्रेक्ष्य चोद्यान मतीव रम्यम् ॥
गणेश्वरैर्नादिमुखैश्च सार्धमुवाच देवं प्रणिपत्य देवी ॥३४॥

श्रीदेव्युवाच ॥
उद्यानं दर्शितं देव प्रभया परया युतम् ॥
क्षेत्रस्य च गुणान्सर्वान्पुनर्मे वक्तुमर्हसि ॥३५॥

अस्य क्षेत्रस्य माहात्म्यमविमुक्तस्य सर्वथा ॥
वक्तुमर्हसि देवेश देवेदेव वृषध्वज ॥३६॥

सूत उवाच ॥
देव्यास्तद्वचनं श्रुत्वा देवदेवो वरप्रभुः ॥
आघ्राय वदनांभोजं तदाह गिरिजां हसन् ॥३७॥

श्रीभगवानुवाच ॥
इदं गुह्यतमं क्षेत्रं सदा वाराणसी मम ॥
सर्वेषामेव जंतूनां हेतुर्मोक्षस्य सर्वदा ॥३८॥

अस्मिन्सिद्धाः सदा देवि मदीयं व्रतमास्थिताः ॥
नानालिंगधरा नित्यं मम लोकाभिकांक्षिणः ॥३९॥

अभ्यस्यंति परं योगं युक्तात्मानो जितेंद्रियाः ॥
नानावृक्षसमाकीर्णे नानाविहगशोभिते ॥४०॥

कमलोत्पलपुष्पाढ्यैः सरोभिः समलंकृते ॥
अप्सरोगणगंधर्वैः सदा संसेविते शुभे ॥४१॥

रोचते मे सदा वासो येन कार्येण तच्छृणु ॥
मन्मना मम भक्तश्च मयि नित्यार्पिताक्रियः ॥४२॥

यथा मोक्षमवाप्नोति अन्यत्र न तथा क्वचित् ॥
कामं ह्यत्र मृतो देवी जंतुर्मोक्षाय कल्पते ॥४३॥

एतन्मम पुरं दिव्यं गुह्याद्गुह्यतमं महत् ॥
ब्रह्मादयो विजानंति ये च सिद्धा मुमुक्षवः ॥४४॥

अतः परमिदं क्षेत्रं परा चेयं गतिर्मम ॥
विमुक्तं न मया यस्मान्मोक्ष्यते वा कदाचन ॥४५॥

मम क्षेत्रमिदं तस्मादविमुक्तमिति स्मृतम् ॥
नैमिषे च कुरुक्षेत्रे गंगाद्वारे च पुष्करे ॥४६॥

स्नानात्संसेवनाद्वापि न मोक्षः प्राप्यते यतः ॥
इह संप्राप्यते येन तत एतद्विशिष्यते ॥४७॥

प्रयागे वा भवेन्मोक्ष इह वा मत्परिग्रहात् ॥
प्रयागादपि तीर्थाग्र्यादविमुक्तमिदं शुभम् ॥४८॥

धर्मस्योपनिषत्सत्यं मोक्षस्योपनिष्च्छमः ॥
क्षेत्रतीर्थोपनिषदं न विदुर्बुधसत्तमाः ॥४९॥

कामं भुंजन्स्वपन् क्रीडन् कुर्वन् हि विविधाः क्रियाः ॥
अविमुक्ते त्यजेत्प्राणान् जंतुर्मोक्षाय कल्पते ॥५०॥

कृत्वा पापसहस्राणि पिशाचत्वं वरं नृणाम् ॥
न तु शक्रसहस्रत्वं स्वर्गे काशीपुरीं विना ॥५१॥

तस्मात्संसेवनीयं हि अविमुक्तं हि मुक्तये ॥
जैगीषव्यः परां सिद्धिं गतो यत्र महातपाः ॥५२॥

अस्य क्षेत्रस्य माहात्म्याद्भक्त्या च मम भावितः ॥
जैगीषव्यगुहा श्रेष्ठा योगिनां स्थानमिष्यते ॥५३॥

ध्यायंतस्तत्र मां नित्यं योगाग्निर्दीप्यते भृशम् ॥
कैवल्यं परमं याति देवानामपि दुर्लभम् ॥५४॥

अव्यक्तलिंगैर्मुनिभिः सर्वसिद्धांतवेदिभिः ॥
इह संप्राप्यते मोक्षो दुर्लभोऽन्यत्र कर्हिचित् ॥५५॥

तेभ्यश्चाहं प्रवक्ष्यामि योगैश्वर्यमनुत्तमम् ॥
आत्मनश्चैव सायुज्यमीप्सितं स्थानमेव च ॥५६॥

कुबेरोत्र मम क्षेत्रे मयि सर्वार्पितक्रियः ॥
क्षेत्रसंसेवनादेव गणेशत्वमवाप ह ॥५७॥

संवर्तो भविता यश्च सोपि भक्तो ममैव तु ॥
इहैवाराध्य मां देवि सिद्धिं यास्यत्यनुत्तमाम् ॥५८॥

पराशरसुतौ योगी ऋषिर्व्यासो महातपाः ॥
मम भक्तो भविष्यश्च वेदसंस्थाप्रवतर्कः ॥५९॥

रंस्यते सोपि पद्माक्षि क्षेत्रेऽस्मिन्मुनिपुंगवः ॥
ब्रह्मा देवर्षिभिः सार्द्धं विष्णुर्वापि दिवाकरः ॥६०॥

देवराजस्तता शक्रो येपि चान्ये दिवौकसः ॥
उपासते महात्मानः सर्वे मामिह सुव्रते ॥६१॥

अन्येपि योगिनो दिव्याश्छन्नरूपा महात्मनः ॥
अनन्यमनसो भूत्वा मामिहोपासते सदा ॥६२॥

विषयासक्तचित्तोपि त्यक्तधर्मरतिर्नरः ॥
इह क्षेत्रे मृतः सोपि संसारे न पुनर्भवेत् ॥६३॥

ये पुनर्निर्ममा धीराः सत्त्वस्था विजितेंद्रियाः ॥
व्रतिनश्च निरारंभाः सर्वे ते मयि भाविताः ॥६४॥

देवदेवं समासाद्य धीमंतः संगवर्जिताः ॥
गता इह परं मोक्षं प्रसादान्मम सुव्रते ॥६५॥

जन्मांतरसहस्रेषु यं न योगी समाप्नुयात् ॥
तमिहैव परं मोक्षं प्रसादान्मम सुव्रते ॥६६॥

गोप्रेक्षकमिदं क्षेत्रं ब्रह्मणा स्थापितं पुरा ॥
कैलासवनं चात्र पश्य दिव्यं वरानने ॥६७॥

गोप्रेक्षकमयागम्य दृष्ट्वामामत्र मानवः ॥
न दुर्गतिमवाप्नोति कल्मषैश्च विमुच्यते ॥६८॥

कपिलाह्रदमित्येवं तथा वै ब्रह्मणा कृतम् ॥
गवांस्तन्यजतोयेन तीर्थं पुण्यतमं महत् ॥६९॥

अत्रापि स्वयमेवाहं वृषध्वज इति स्मृतः ॥
सान्नध्यं कृतवान् देवि सदाहं दृश्यते त्वया ॥७०॥

भद्रतोयं च पश्येह ब्रह्मणा च कृतंह्रदम् ॥
सर्वैर्देवैरहं देवी अस्मिन्देशे प्रसादितः ॥७१॥

गच्छोपशममीशोति उपशांतः शिवस्तथा ॥
अत्राहं ब्रह्मणानीय स्थापितः परमेष्ठिना ॥७२॥

ब्रह्मणा चापि संगृह्य विष्णुना स्थापितः पुनः ॥
ब्रह्मणापि ततो विष्णुः प्रोक्तः संविग्नचेतसा ॥७३॥

मयानीतमिदं लिंगंकस्मात्स्थापितवानसि ॥
तमुवाच पुनर्विष्णुर्ब्रह्मणं कुपिताननम् ॥७४॥

रुद्रे देवे ममात्यंतं परा भक्तिर्महत्तरा ॥
मयैव स्थापितं लिंगंतव नाम्ना भविष्यति ॥७५॥

हिरण्यगर्भ इत्येवं ततोत्राहं समास्थितः ॥
दृष्ट्वैनमपि देवेशं मम लोकं व्रजेन्नरः ॥७६॥

ततः पुनरपि ब्रह्मा मम लिंगमिदं शुभम् ॥
स्थापयामास विधिवद्भक्त्या परमया युतः ॥७७॥

स्वर्लीनेश्वर इत्येवमत्राहं स्वयमागतः ॥
प्राणानिहनरस्त्यक्त्वा न पुनर्जायते क्वचित् ॥७८॥

अनन्या सा गतिस्तस्य योगिनां चैव या स्मृता ॥
अस्मिन्नपि मया देशे दैत्यो दैवतकंटकः ॥७९॥

व्याघ्ररूपं समास्थाय निहतो दर्पितो बली ॥
व्याघ्रेश्वर इति ख्यातो नित्यमत्राहमास्थितः ॥८०॥

न पुनर्दुर्गतिं याति दृष्ट्वैनं व्याघ्रमीश्वरम् ॥
उत्पलो विदलश्चैव यौ दैत्यौ ब्रह्मणा पुरा ॥८१॥

स्त्रीवध्यौ दर्पितौ दृष्ट्वा त्वयैव निहतौ रणे ॥
सावज्ञं कंदुकेनात्र तस्येदं देहमास्थितम् ॥८२॥

आदावत्राहमागम्य प्रस्थितो गणपैः सह ॥
ज्येष्ठस्थानमिदं तस्मादेतन्मे पुण्यदर्शनम् ॥८३॥

देवैः समंतादेतानि लिंगानि स्तापितान्यतः ॥
दृष्ट्वापि नियतो मर्त्यो देहभेदे गणो भवेत् ॥८४॥

पित्रा ते शैलराजेन पुरा हिमवता स्वयम् ॥
मम प्रियहितं स्थानं ज्ञात्वा लिंगं प्रतिष्ठितम् ॥८५॥

शैलेश्वरमिति ख्यातं दृश्यतामिह चादरात् ॥
दृष्ट्वैतन्मनुजो देवि न दुर्गतिमतो व्रजेत् ॥८६॥

नद्येषा वरुणा देवि पुण्या पापप्रमोचनी ॥
क्षेत्रमेतदलंकृत्य जाह्नव्या सह संगता ॥८७॥

स्थापितं ब्रह्मणा चापि संगमे लिंगमुत्तमम् ॥
सगमेश्वरमित्येवं ख्यातं जगति दृश्यताम् ॥८८॥

संगमे देवनद्या हि यः स्नात्वा मनुजः शुचिः ॥
अर्चयेत्संगमेशानं तस्य जन्मभयं कुतः ॥८९॥

इदं मन्ये महाक्षेत्रं निवासो योगिनां परम् ॥
क्षेत्रमध्ये च यत्राहं स्वयं भूत्वाऽग्रमास्थितः ॥९०॥

मध्यमेश्वरमित्येवं ख्यातः सर्वसुरासुरैः ॥
सिद्धानां स्थानमेतद्धि मदीयव्रतधारिणाम् ॥९१॥

योगिनां मोक्षलिप्सूनां ज्ञानयोगरतात्मनाम् ॥
दृष्ट्वैनं मध्यमेशानं जन्मप्रति न शोचति ॥९२॥

स्थापितं लिंगमेतत्तु शुक्रेण भृगुसूनुना ॥
नाम्ना शुक्रेश्वरं नाम सर्वसिद्धामरार्चितम् ॥९३॥

दृष्ट्वैनं नियतः सद्यो मुच्यते सर्वकिल्बिपैः ॥
मृतश्च न पुनर्जंतुः संसारी तु भवेन्नरः ॥९४॥

पुरा जंबुकरूपेण असुरो देवकंटकः ॥
ब्रह्मणो हि वरं लब्ध्वा गोमायुर्बंधशंकितः ॥९५॥

निहतो हिमवत्पुत्रि जंबुकेशस्ततो ह्यहम् ॥
अद्यापि जगति ख्यातं सुरासुरनमस्कृतम् ॥९६॥

दृष्ट्वैनमपि देवेशं सर्वान्कामानवाप्नुयात् ॥
ग्रहैः शुक्रपुरोगैश्च एतानि स्थापितानि ह ॥९७॥

पश्य पुण्यानि लिंगानि सर्वकामप्रदानि तु ॥
एवमेतानि पुण्यानि मन्निवासानि पार्वति ॥९८॥

कथितानि मम क्षेत्रे गुह्यं चान्यदिदं श्रृणु ॥
चतुःक्रोशं चतुर्दिक्षु क्षेत्रमेतत्प्रकीर्तितम् ॥९९॥

योजनं विद्धि चार्वंगि मृत्युकालेऽमृतप्रदम् ॥
महालयगिरिस्थं मां केदारे च व्यवस्तितम् ॥१००॥

गणत्वं लभते दृष्ट्वा ह्यस्मिन्मोक्षो ह्यवाप्यते ॥
गाणपत्यं लभेद्यस्माद्यतः सा मुक्तिरुत्तमा ॥१०१॥

ततो महालयात्तस्मात्केदारान्मध्यमादपि ॥
स्मृतं पुण्यतमं क्षेत्रमविमुक्तं वरानने ॥१०२॥

केदारं मध्यमं क्षेत्रं स्थानं चैव महालयम् ॥
मम पुण्यानि भूर्लोके तेभ्यः श्रेष्ठतमं त्विदम् ॥१०३॥

यतः सृष्टास्त्विमे लोकास्ततः क्षेत्रमिदं शुभम् ॥
कदाचिन्न मया मुक्तमविमुक्तं ततोऽभवत् ॥१०४॥

अविमुक्तेश्वरं लिंगं मम दृष्ट्वेह मानवः ॥
सद्यः पापविनिर्मुक्तः पशुपाशैर्विमुच्यते ॥१०५॥

शैलेशं संगमेशं च स्वर्लीनं मध्यमेश्वरम् ॥
हिरण्यगर्भर्मीशानं गोप्रेक्षं वृषभध्वजम् ॥१०६॥

उपशांतं शिवं चैव ज्येष्ठस्थाननिवासिनम् ॥
शुक्रेश्वरं च विख्यातं व्याघ्रेशं जंबुकेश्वरम् ॥१०७॥

दृष्ट्वा न जायते मर्त्यः संसारे दुःखसागरे ॥
सूत उवाच ॥
एमुक्त्वा महादेवो दिशः सर्वा व्यलोकयत् ॥१०८॥

विलोक्य संस्थिते पश्चाद्देवदेवे महेश्वरे ॥
अकस्मादभवत्सर्वः स देशोज्ज्वलितो यथा ॥१०९॥

ततः पाशुपताः सिद्धा भस्माभ्यंगसितप्रभाः ॥
माहेश्वरा महात्मानस्तथा वै नियतव्रताः ॥११०॥

बहवः शतशोभ्येत्य नमश्चक्रुर्महेश्वरम् ॥
पुनर्निरीक्ष्य योगेशं ध्यानयोगं च कृत्स्नशः ॥१११॥

तस्थुरात्मानमास्थाय लीयमाना इवेश्वरे ॥
स्थितानां स तदा तेषां देवदेव उमापतिः ॥११२॥

स बिभ्रत्परमां मूर्ति बभूव पुरुषः प्रभुः ॥
कृत्स्नं जगदिहैकस्थं कर्तुभंत इव स्थितः ॥११३॥

तस्य तां परमां मूर्तिमास्थितस्य जगत्प्रभोः ॥
न शशाक पुनर्द्रष्टुं हृष्टरोमा गिरिंद्रजा ॥११४॥

ततस्त्वदृष्टमाकारं बुध्वा सा प्रकृतिस्थितम् ॥
प्रकृतेर्मूर्तिमास्थाय योगेन परमेश्वरी ॥११५॥

तं शशाक पुनर्द्रष्टुं हरस्यच महात्मनः ॥
ततस्ते लयमाधाय योगिनः पुरुषस्य तु ॥११६॥

विविशुर्हृदयं सर्वे दग्धसंसारबीजिनः ॥
पंचाक्षरस्य वै बीजं संस्मरंतः सुशोभनम् ॥११७॥

सर्वपापहरं दिव्यं पुरा चैव प्रकाशितम् ॥
नीललोहितमूर्तिस्थं पुनश्चक्रे वपुः शुभम् ॥११८॥

तं दृष्ट्वा शैलजा प्राह हृष्टसर्वतनूरुहा ॥
स्तुवती चरणौ नत्वा क इमे भगवन्निति ॥११९॥

तामुवाच सुरश्रेष्ठस्तदा देवीं गिरद्रिजाम् ॥
श्रीभगवानुवाच ॥
मदीयं व्रतमाश्रित्य भक्तिमद्भिर्द्विजोत्तमैः ॥१२०॥

यैर्यैर्योगा इहाभ्यस्ता स्तेषामेकेन जन्मना ॥
क्षेत्रस्यास्य प्रभावेन भक्त्या च मम भामिनि ॥१२१॥

अनुग्रजो मया ह्येवं क्रियते मूर्तितः स्वयम् ॥
तस्मादेतन्महत्क्षेत्रं ब्रह्माद्यैः सेवितं तथा ॥१२२॥

श्रुतिमद्भिश्च विप्रेंद्रैः संसिद्धैश्च तपस्विभिः ॥
प्रतिमासं तथाष्टम्यां प्रतिमासं चतुर्दशीम् ॥१२३॥

उभयोः पक्षयोर्देवि वाराणस्यामुपास्यते ॥
शशिभानूपरागे च कार्तिक्यां च विशेषतः ॥१२४॥

सर्वपर्वसु पुण्येषु विषुवेष्वयनेषुच ॥
पृथिव्यां सर्वतीर्थानि वाराणस्यां तु जाह्नवीम् ॥१२५॥

उत्तरप्रवहां पुण्यां मम मौलिविनिःसृताम् ॥
पितुस्ते गिरिराजस्य शुभां हिमवतः सुताम् ॥१२६॥

पुण्यस्थानस्थितां पुण्यां पुण्यदिक्‌प्रवहां सदा ॥
भजंते सर्वतोऽभ्येत्य ये ताञ्छुणु वरानने ॥१२७॥

संनिहत्य कुरुक्षेत्रं सार्धं तीर्थशतैस्तथा ॥
पुष्करं निमिषं चैव प्रयागं च पृथूदकम् ॥१२८॥

द्रुमक्षेत्रं कुरुक्षेत्रं नैमिषं तीर्थसंयुतम् ॥
क्षेत्राणि सर्वतो देवी देवता ऋषयस्तथा ॥१२९॥

संध्या च ऋतवश्चैव सर्वा नद्यः सरांसि च ॥
समुद्राः सप्त चैवात्र देवतीर्थानि कृत्स्नशः ॥१३०॥

भागीरथीं समेष्यंति सर्वपर्वसु सुव्रते ॥
अविमुक्तेश्वरं दृष्ट्वा दृष्ट्वा चैव त्रिविष्टपम् ॥१३१॥

कालभैरवमासाद्य धूतपापानि सर्वशः ॥
भवंति हि सुरेशानि सर्वपर्वसु पर्वसु ॥१३२॥

पृथिव्यां यानि पुण्यानि महांत्यायतनानि च ॥
प्रविशंति सदाभ्येत्य पुण्यं पर्वसुपर्वसु ॥

अविमुक्तं क्षेत्रवरं महापापनिबर्हणम् ॥१३३॥
केदारे चैव यल्लिंगं यच्च लिंगं महालये ॥१३४॥

मध्यमेस्वरसंज्ञं च तथा पाशुपतेश्वरम् ॥
शंकुकर्णेश्वरं चैव गोकर्णौ च तथा ह्युभौ ॥१३५॥

द्रुमचंडेश्वरं नाम भद्रेश्वरमनुत्तमम् ॥
स्थानेश्वरं तथैकाग्रं कालेश्वरमजेश्वरम् ॥१३६॥

भैरवेश्वरमीशानं तथोंकारकसंज्ञितम् ॥
अमरेशं महाकालं ज्योतिषं भस्मगात्रकम् ॥१३७॥

यानि चान्यानि पुण्यानि स्थानानि मम भूतले ॥
अष्टषष्टिसमाख्यानि रुढान्यन्यानि कृत्स्नशः ॥१३८॥

तानि सर्वाण्यशेषाणि वाराणस्यां विशंति माम् ॥
सर्वपर्वसु पुण्येषु गुह्यं चैतदुदाहृतम् ॥१३९॥

तेनेह लभते जंतुर्मृतो दिव्यामृतं पदम् ॥
स्नातस्य चैव गंगायां दृष्टेन च मया शुभे ॥१४०॥

सर्वयज्ञफलैस्तुल्यमिष्टैः शतसहस्रशः ॥
सद्य एव समाप्नोति किं ततः परमाद्भुतम् ॥१४१॥

सर्वायतनमुख्यानि दिवि भूमौ गिरिष्वपि ॥
परात्परतरं देवी बुध्यस्वेति मयोदितम् ॥१४२॥

अविशब्देन पापस्तु वेदोक्तः कथ्यते द्विजैः ॥
तेन मुक्तं मया जुष्टमविमुक्तमतोच्यते ॥१४३॥

इत्युक्त्वा भगवान् रुद्रः सर्वलोकमहेश्वरः ॥
सुदृष्टं कुरु देवेशि अविमुक्तं गृहं मम ॥१४४॥

इत्युक्तवा भगवान्देवस्तथा सार्धमुमापतिः ॥
दर्शयामास भगवान् श्रीपर्वतमनुत्तमम् ॥१४५॥

अविमुक्तेश्वरे नित्यमवसच्च सदा तया ॥
सर्वगत्वाच्च सर्वत्वात्सर्वात्मा सदसन्मयः ॥१४६॥

श्रीपर्वतमनुप्राप्यदेव्या देवेश्वरो हरः ॥
क्षेत्राणि दर्शयामास सर्वभूतपतिर्भवः ॥१४७॥

कुण्डिप्रभे च परमं दिव्यं वैश्रवणेश्वरम् ॥
आशालिंगं च देवेशं दिव्यंयच्च बिलेश्वरम् ॥१४८॥

रामेश्वरं च परमं विष्णुना यत्प्रतिष्ठितम् ॥
दक्षिणद्वारपार्श्वे तु कुंडलेश्वरमीश्वरम् ॥१४९॥

पूर्वद्वारसमीपस्थं त्रिपुरांतकमुत्तमम् ॥
विवृद्धं गिरिणा सार्धं देवदेवनमस्कृतम् ॥१५०॥

मध्यमेश्वरमित्युक्तं त्रिषु लोकेषु विश्रुतम् ॥
अमरेश्वरं च वरदं देवैः पूर्वं प्रतिष्टितम् ॥१५१॥

गोचर्मेश्वरमीशानं तथेंद्रेश्वरमद्भुतम् ॥
कर्मेश्वरं च विपुलं कार्यार्थं ब्रह्मणा कृतम् ॥१५२॥

श्रीमत्सिद्धवटंचैव सदावासो ममाव्यये ॥
अजेन निर्मितं दिव्यं साक्षादजबिलं शुभम् ॥१५३॥

तत्रैव पादुके दिव्ये मदीये च बिलेश्वरे ॥
तत्र श्रृंगाटकाकारं श्रृंगाटाचलमध्यमे ॥१५४॥

श्रृंगाटकेश्वरं नाम श्रीदेव्या तु प्रतिष्ठितम् ॥
मल्लिकार्जुनकं चैव मम वासमिदं शुभम् ॥१५५॥

रजेश्वरं च पर्याये रजसा सुप्रतिष्ठितम् ॥
गजेश्वरं च वैशाखं कपोतेश्वरमव्ययम् ॥१५६॥

कोटीश्वरं महातीर्थं रुद्रकोटिगणैः पुरा ॥
सेवितं देवि पश्याद्य सर्वस्मादधिकं शुभम् ॥१५७॥

द्विदेवकुलसंज्ञं च ब्रह्मणा दक्षिणे शुभम् ॥
उत्तरे स्थापितं चैव विष्णुना चैव शैलजम् ॥१५८॥

महाप्रमाणलिंगं च मया पूर्वं प्रतिष्ठितम् ॥
पश्चिमे पर्वते पश्य ब्रह्मेश्वरमलेश्वरम् ॥१५९॥

अलंकृतं त्वया ब्रह्मन् परुस्तान्मुनिभिः सह ॥
इत्युक्त्वा तद्गृहे तिष्ठदलंगृहमिति समृतम् ॥१६०॥

तत्रापि तीर्थं तीर्थज्ञे व्योमलिंगं च पश्य मे ॥
कदंबेश्वरमेतद्धिस्कंदेनैव प्रतिष्ठितम् ॥१६१॥

गोमंलेश्वरं चैव नंदाद्यैः सुप्रतिष्ठितम् ॥
देवैः सर्वैस्तु शक्राद्यैः स्तापितानि वरानने ॥१६२॥

श्रीमद्देवह्रदप्रांते स्थानानीमानि पस्य मे ॥
तथा हारपुरे देवि तव हारे निपातिते ॥१६३॥

त्वया हिताय जगतां हारकुंडमिदं कृतम् ॥
शिवरुद्रपुरे चैव तत्कायोपरि सुव्रते ॥१६४॥

तत्र पित्रा सुशैलेन स्तापितं त्वचलेश्वरम् ॥
अलंकृतं मया ब्रह्मपुरस्तान्मुनिभिः सह ॥१६५॥

चंडिकेश्वरकं देवि चंडिकेशा तवात्मजा ॥
चंडिकानिर्मितं स्थानमंबिकातीर्थमुत्तमम् ॥१६६॥

रुचिकेश्वरकं चैव धारैषा कपिला शुभा ॥
एतेषु देवि स्थानेषु तीर्थेषु विविधेषु च ॥१६७॥

पूजयेन्मां सदा भक्त्या मया सार्धं हि मोदते ॥
श्रीशैले संत्यजेद्देहं ब्राह्मणो दग्धकिल्बिषः ॥१६८॥

मुच्यते नात्र संदेहो ह्यविमुक्ते यथा शुभम् ॥
महास्नानं च यः कुर्याद्‌घृतेन विधिनैव तु ॥१६९॥

स याति मम सायुज्यं स्थानेष्वेतेषु सुव्रते ॥
स्नानं पलशतं ज्ञेयमभ्यंगं पंचविंशति ॥१७०॥

पलानां द्वे सहस्रे तु महास्नानं प्रकीर्तितम् ॥
स्नाप्य लिंगं मदीयं तु गव्येनैव घृतेन च ॥१७१॥

विशोध्य सर्वद्रव्यैस्तु वारिभिरभिषिंचति ॥
संमार्ज्य शतयज्ञानां स्नानेन प्रयुतं तथा ॥१७२॥

पूजया शतसाहस्रमनंतं गीतवादिनाम् ॥
महास्नाने प्रसक्तं तु स्नानमष्टगुणं स्मृतम् ॥१७३॥

जलेन केवलेनैव गंधतोयेन भक्तितः ॥
अनुलेपनं तु तत्सर्वं पंचविंशत्पलेन वै ॥१७४॥

शमिपुष्पं च विधिना बिल्वपत्रं च पंकजम् ॥
अन्यान्यपि च पुष्पाणि बिल्वपत्रं न संत्यजेत् ॥१७५॥

चतुर्द्रोणैर्महादेवमष्टद्रोणैरथापि वा।
दशद्रोणैस्तु नैवेद्यमष्टद्रोणैरथापि वा ॥१७६॥

शतद्रोणसमं पुण्यमाढकेपि विधीयते ॥
वित्तहीनस्य विप्रस्य नात्र कार्या विचारणा ॥१७७॥

भेरीमृदंगमुरजातिमिरापटहादिभिः ॥
वादित्रैर्विविधैश्चान्यैर्निनादैर्विविधैरपि ॥१७८

जागरं कारयेद्यस्तु प्रार्थयेच्च यथाक्रमम् ॥
स भृत्यपुत्रदारैश्च तथा संबंधिबान्धवैः ॥१७९॥

सार्धं प्रदक्षिणं कृत्वा पार्थयेल्लिंगमुत्तमम् ॥
द्रव्यहीनं क्रियाहीनं श्रद्धाहीनं सुरेश्वर ॥१८०॥

कृतं वा न कृतं वापि क्षंतुमर्हसि शंकर ॥
इत्युक्त्वा वै जपेद्रुद्रं त्वरितं शांतिमेव च ॥१८१॥

जपित्वैवं महाबीजं तथा पंचाक्षरस्य वै ॥
स एवं सर्वतीर्थेषु सर्वयज्ञेषु यत्फलम् ॥१८२॥

तत्फलं समवाप्नोति वाराणस्यां यथा मृतः ॥
तथैव मम सायुज्यं लभते नात्र संशयः ॥१८३॥

मत्प्रियार्थमिदं कार्यं मद्भक्तैर्विधिपूर्वकम् ॥
ये न कुर्वंति ते भक्ता न भवंति न संशयः ॥१८४॥

सूत उवाच ॥
निशम्य वचनं देवी गत्वा वाराणसीं पुरीम् ॥
अविमुक्तेश्वरं लिंगं पयसा च घृतेन च ॥१८५॥

अर्चयामास देवेशं रुद्रं भुवननायकम् ॥
अविमुक्ते च तपसा मंदरस्य महात्मनः ॥१८६॥

कल्पयामास वै क्षेत्रं मंदरे चारुकंदरे ॥
तत्रांधकं महादैत्यं हिरण्याक्षसुतं प्रभुः ॥१८७॥

अनुगृह्य गणत्वं च प्रापयामास लीलया ॥
एतद्वः कथितं सर्वं कथासर्वस्वमादरात् ॥१८८॥

यः पठेच्छृणुयाद्वापि क्षेत्रमाहात्म्यमुत्तमम् ॥
सर्वक्षेत्रेषु यत्पुण्यं तत्सर्वं सहसा लभेत् ॥१८९॥

श्रावयेद्वा द्विजान्सर्वान् कृतशौचान् जितेंद्रियान् ॥
स एव सर्वयज्ञस्य फलं प्राप्नोति मानवः ॥१९०॥

इति श्रीलिंगमहापुराणे पूर्वभागे वाराणसीशैलमाहात्म्यकथनं नामद्विनवतितमोऽध्यायः ॥९२॥