पूर्वभागः - अध्यायः ८५

सूत उवाच ॥
सर्वव्रतेषु संपूज्य देवदेवमुमापतिम् ॥
जपेत्पंचाक्षरीं विद्यां विधिनैव द्विजोत्तमाः ॥१॥

जपादेव न संदेहो व्रतानां वै विशेषतः ॥
समाप्तिर्नान्यथा तस्माज्जपेत्पंचाक्षरीं शुभाम् ॥२॥

ऋषय ऊचुः ॥
कथं पंचाक्षरी विद्या प्रभावो वा कथं वद ॥
क्रमोपायं महाभाग श्रोतुं कौतूहलं हि नः ॥३॥

सूत उवाच ॥
पुरा देवेन रुद्रेण देवदेवेन शंभुना ॥
पार्वत्याः कथितं पुण्यं प्रवदामि समासतः ॥४॥

श्रीदेव्युवाच ॥
भगवन्देवदेवेश सर्वलोकमहेश्वर ॥
पंचाक्षरस्य महात्म्यं श्रोतुमिच्छामि तत्त्वतः ॥५॥

श्रीभगवानुवाच ॥
पंचाक्षरस्य महात्म्यं वर्षकोटिशतैरपि ॥
न शक्यं कथितुं देवि तस्मात्संक्षेपतः श्रृणु ॥६॥

प्रलये समनु प्राप्ते नष्टे स्थावरजंगमे ॥
नष्टे देवासुरे चैव नष्टे चोरगराक्षसे ॥७॥

सर्वं प्रकृतिमापन्नं त्वया प्रलयमेष्यति ॥
एकोहं संस्थितो देवि न द्वितीयोस्ति कुत्रचित् ॥८॥

तस्मिन्वेदाश्च शास्त्राणि मंत्रे पंचाक्षरे स्थिताः ॥
ते नाशं नैव संप्राप्ता मच्छक्त्या ह्यनुपालिताः ॥९॥

अहमेको द्विधाप्यासं प्रकृत्यात्मप्रभेदतः ॥
स तु नारायणः शेते मायामयीं तनुम् ॥१०॥

आस्थाय योगपर्यंकशयने तोयमध्यगः ॥
तन्नाभिपंकजाज्जातः पंचवक्त्रः पितामहः ॥११॥

सिसृक्षमाणो लोकान्वै त्रीनशक्तोऽसहायवान् ॥
दश ब्रह्मा ससर्जादौ मानसानमितौजसः ॥१२॥

तेषां सृष्टिप्रसिद्ध्यर्थं मां प्रोवाच पितामहः ॥
मत्पुत्राणां महादेव शक्तिं देहि महेश्वर ॥१३॥

इति तेन समादिष्टः पंचवक्त्रधरो ह्यहम् ॥
पंचाक्षरान्पंचमुखैः प्रोक्तवान् पद्मयोनये ॥१४॥

तान्पंचवदनैर्गृह्णन् ब्रह्मा लोकपितामहः ॥
वाच्यवाचकभावेन ज्ञातवान्परमेश्वरम् ॥१५॥

वाच्यः पंचाक्षरैर्देवि शिवस्त्रैलोक्यपूजितः ॥
वाचकः परमो मंत्रस्तस्य पंचाक्षरः स्थितः ॥१६॥

ज्ञात्वा प्रयोगं विधिना च सिद्धिं लब्ध्वा तथा पंचमुखो महात्मा ॥
प्रोवाच पुत्रेषु जगद्धिताय मंत्रं महार्थं किल पंचवर्णम् ॥१७॥

ते लब्ध्वा मंत्ररत्नं तु साक्षाल्लोकपितामहात् ॥
तमाराधयितुं देवं परात्परतरं शिवम् ॥१८॥

ततस्तुतोष भगवान् त्रिमूर्तीनां परः शिवः ॥
दत्तवानखिलं ज्ञानमणिमादिगुणाष्टकम् ॥१९॥

तेपि लब्ध्वा वरान्विप्रास्तदाराधनकांक्षिणः ॥
मेसोस्तु शिखरे रम्ये मुंजवान्नाम पर्वतः ॥२०॥

मत्प्रियः सततं श्रीमान्मद्भूतैः परिरक्षितः ॥
तस्याभ्याशे तपस्तीव्रं लोकसृष्टिसमुत्सुकाः ॥२१॥

दिव्यवर्षसहस्रं तु वायुभक्षाः समाचरन् ॥
तिष्ठंतोनुग्रहार्थाय देवि ते ऋषयः पुरा ॥२२॥

तेषां भक्तिमहं दृष्ट्वा सद्यः प्रत्यक्षतामियाम् ॥
पंचाक्षरमृषिच्छन्दौ दैवतं शक्तिबीजवत् ॥२३॥

न्यासं षडंगं दिग्बंधं विनियोगमशेषतः ॥
प्रोक्तवानहमार्याणां लोकानां हितकाम्यया ॥२४॥

तच्छ्रुत्वा मंत्रमाहात्म्यमृषयस्ते तपोधनाः ॥
मंत्रस्य विनियोगं च कृत्वा सर्वमनुष्ठिताः ॥२५॥

तन्माहात्यात्तदालोकान्सदेवासुरमानुषान् ॥
वर्णान्वर्णविभागांश्च सर्वधर्मांश्च शोभनान् ॥२६॥

पूर्वकल्पसमुद्भूताञ्छ्रुतवंतो यथा पुरा ॥
पंचाक्षरप्रभावाच्च लोका वेदा महर्षयः ॥२७॥

तिष्ठंति शाश्वता धर्मा देवाः सर्वमिदं जगत् ॥
तदिदानीं प्रवक्ष्यामि श्रृणु चावहिताखिलम् ॥२८॥

अल्पाक्षरं महार्थं च वेदसारं विमुक्तिदम् ॥
आज्ञासिद्धमसंदिग्धं वाक्यमेतच्छिवात्मकम् ॥२९॥

नानासिद्धियुतं दिव्यं लोकचित्तानुरंजकम् ॥
सुनिश्चितार्थं गंभीरं वाक्यं मे पारमेश्वरम् ॥३०॥

मंत्रं मुखसुखोच्चार्यमशेषार्थप्रसाधकम् ॥
तद्बीजं सर्वविद्यानां मंत्रमाद्यं सुशोभनम् ॥३१॥

अतिसूक्ष्मं महार्थं च ज्ञेयं तद्वटबीजवत् ॥
वेदः स त्रिगुणातीतः सर्वज्ञः सर्वकृत्प्रभुः ॥३२॥

ओमित्येकाक्षरं मंत्रं स्थितः सर्वगतः शिवः ॥
मंत्रेषडक्षरे सूक्ष्मे पंचाक्षरतनुः शिवः ॥३३॥

वाच्यवाचकभावेन स्थितः साक्षात्स्वभावतः ॥
वाच्यः शिवः प्रमेयत्वान्मंत्रस्तद्वाचकः स्मृतः ॥३४॥

वाच्यवाचकभावोयमनादिः संस्थितस्तयोः ॥
वेदे शिवागमे वापि यत्रयत्र ष़डक्षरः ॥३५॥

मंत्रः स्थितः सदा मुख्यो लोके पंचाक्षरो मतः ॥
किं तस्य बहुभिर्मंत्रैः शास्त्रैर्वा बहुविस्तृतैः ॥३६॥

यस्यैवं हृदि संस्थोयं मंत्रः स्यात्पारमेश्वरः ॥
तेनाधीतं श्रुतं तेन तेन सर्वमनुष्ठितम् ॥३७॥

यो विद्वान्वै जपेत्सम्यगधीत्यैव विधानतः ॥
एतावद्धि शिवज्ञानमेतावत्परमं पदम् ॥३८॥

एतावद्ब्रह्मविद्याच तस्मान्नित्यं जपेद्बुधः ॥
पंचाक्षरैः सप्रणवो मंत्रोयं हृदयं मम ॥३९॥

गुह्याद्गुह्यतरं साक्षान्मोक्षज्ञानमनुक्तमम् ॥
अस्य मंत्रस्य वक्ष्यामि ऋषिच्छंदोधिदैवतम् ॥४०॥

बीजं शक्तिं स्वरं वर्णं स्थानं चैवाक्षरं प्रति ॥
वामदेवो नाम ऋषिः पंक्तिश्छंद उदाहृतः ॥४१॥

देवता शिव एवाहं मंत्रस्यास्य वरानने ॥
नकारादीनि बीजानि पंचभूतात्मकानि च ॥४२॥

आत्मानं प्रणवं विद्धि सर्वव्यापिनमव्ययम् ॥
शक्तिस्त्वमेव देवेशि सर्वदेवनमस्कृते ॥४३॥

त्वदीयं प्रणवं किंचिन्मदीयं प्रणवं तथा ॥
त्वदीयं देवि मंत्राणां शक्तिभूतं न संशयः ॥४४॥

अकारोकारमकारा मदीये प्रणवे स्थिताः ॥
उकारं च मकारं च अकारं च क्रमेण वै ॥४५॥

त्वदीयं प्रणवं विद्धि त्रिमात्रं प्लुतमुत्तमम् ॥
ओंकारस्य स्वरोदात्त ऋषिर्ब्रह्म सितं वपुः ॥४६॥

छंदो देवी च गायत्री परमात्माधिदेवता ॥
उदात्तः प्रथमस्तद्वच्चतुर्थश्च द्वितीयकः ॥४७॥

पंचमः स्वरितश्चैव मध्यमो निषधः स्मृताः ॥
नकारः पीतवर्णश्च स्थानं पूर्वमुखं स्मृतम् ॥४८॥

इंद्रोधिदैवतं छंदो गायत्री गौतमो ऋषिः ॥
मकारः कृष्णवर्णोस्य स्थानं वै दाक्षिणामुखम् ॥४९॥

छंदोनुष्टुप् ऋषिश्चात्री रुद्रो दैवतमुच्यते ॥
शिकारो धूम्रवर्णोस्य स्थानं वै पश्चिमं मुखम् ॥५०॥

विश्वामित्र ऋषिस्त्रिष्टुप् छंदो विष्णुस्तु दैवतम् ॥
वाकारो हेमवर्णोस्य स्थानं चैवोत्तरं मुखम् ॥५१॥

ब्रह्माधिदैवतं छंदो बृहती चांगिरा ऋषिः ॥
यकारो रक्तवर्णश्च स्थानमूर्ध्वं मुखंविराट् ॥५२॥

छंदो ऋषिर्भरद्वाजः स्कंदो दैवतमुच्यते ॥
न्यासमस्य प्रवक्ष्यामि सर्वसिद्धिकरं शुभम् ॥५३॥

सर्वपापहरं चैव त्रिविधोन्यास उच्यते ॥
उत्पत्तिस्थितिसंहारभेदतस्त्रिविधः स्मृतः ॥५४॥

ब्रह्मचारिगृहस्थानां यतीनां क्रमशो भवेत् ॥
उत्पत्तिर्ब्रह्मचारीणां गृहस्थानां स्थितिः सदा ॥५५॥

यतीनां संहृतिन्यासः सिद्धिर्भवति नान्यथा ॥
अंगन्यासः करन्यासो देहन्यास इति त्रिधा ॥५६॥

उत्पत्त्यादि त्रिभेदेन वक्ष्यते ते वरानने ॥
न्यसेत्पूर्वं करन्यासं देहन्यासमनंतरम् ॥५७॥

अंगन्यासं ततः पश्चादक्षराणां विधिक्रमात् ॥
मूर्धादिपादपर्यंतमुत्पत्तिन्यास उच्यते ॥५८॥

पादादिमूर्धपर्यंतं संहारो भवति प्रिये ॥
हृदयास्यगलन्यासः स्थितिन्यास उदाहृतः ॥५९॥

ब्रह्मचारिगृहस्थानां यतीनां चैव शोभने ॥
सशिरस्कं ततो देहं सर्वमंत्रेण संस्पृशेत् ॥६०॥

स देहन्यास इत्युक्तः सर्वेषां सम एव स ॥
दक्षिणांगुष्ठमारभ्य वामांगुष्ठांत एव हि ॥६१॥

न्यस्यते यत्तदुत्पत्तिर्विपरीतं तु संहृतिः ॥
अंगुष्ठादिकनिष्ठांतं न्यस्यते हस्तयोर्द्वियोः ॥६२॥

अतीव भोगदो देवी स्थितिन्यासः कुटुंबिनाम् ॥
करन्यासं पुरा कृत्त्वा देहन्यासमनं तरम् ॥६३॥

अंगन्यासं न्यसेत्पश्चादेष साधारणो विधिः ॥
ओंकारं संपुटीकृत्य सर्वांगेषु च विन्यसेत् ॥६४॥

करयोरुभयोश्चैव दशाग्रां गुलिषु क्रमात् ॥
प्रक्षाल्य पादावाचम्य शुचिर्भूत्वा समाहितः ॥६५॥

प्राङ्मुखोदङ्मुखो वापि न्यासकर्म समाचरेत् ॥
स्मरेत्पूर्वमृषिंछंदो दैवतं बीजमेव च ॥६६॥

शक्तिं च परमात्मानं गुरुं चैव वरानने ॥
मंत्रेण पाणी संमृज्य तलयोः प्रणवं न्यसेत् ॥६७॥

अंगुलीनां च सर्वेषां तथा चाद्यंतपर्वसु ॥
सबिंदुकानि बीजानि पंच मध्यमपर्वसु ॥६८॥

उत्पत्त्यादित्रिभेदेन न्यसेदाश्रमतः क्रमात् ॥
उभाभ्यामेव पाणिभ्यामापादतलमस्तकम् ॥६९॥

मंत्रेण संस्पृशेद्देहं प्रणवेनैव संपुटम् ॥
मूर्ध्नि वक्त्रे च कंठे च हृदये गुह्यके तथा ॥७०॥

पादयो रुभयोश्चैव गुह्ये च हृदये तथा ॥
कंठे च मुखमध्ये च मूर्ध्नि च प्रणवादिकम् ॥७१॥

हृदये गुह्यके चैव पादयोर्मूर्ध्नि वाचि वा ॥
कंठे चैव न्यसेदेव प्रणवादित्रिभेदतः ॥७२॥

कृत्वांगन्यासमेवं हि मुखानि परिकल्पयेत् ॥
पूर्वादि चोर्ध्वपर्यंतं नकारादि यथाक्रमम् ॥७३॥

षडंगानि न्यसेत्पश्चाद्यथास्थानं च शोभनम् ॥
नमः स्वाहा वषड्ढुं च वैषट्फट्कारकैः सह ॥७४॥

प्रणवं हृदयं विद्यान्नकारः शिरउच्यते ॥
शिखा मकार आख्यातः शिकारः कवचं तथा ॥७५॥

वाकारो नेत्रमस्त्रं तु यकारः परिकीर्तितः ॥
इत्थमंगानि विन्यस्य ततो वै बंधयेद्दिशः ॥७६॥

विघ्नेशो मातरो दुर्गा क्षेत्रज्ञो देवता दिशः ॥
आग्नेयादिषु कोणेषु चतुर्ष्वपि यथाक्रमम् ॥७७॥

अंगुष्ठतर्जन्यग्राभ्यां संस्थाप्य सुमुखं शुभम् ॥
रक्षध्वमिति चोक्त्वा तु नमस्कुर्यात्पृथक्पृथक् ॥७८॥

गले मध्ये तथांगुष्ठे तर्जन्याद्यांगुलीषु च ॥
अंगुष्ठेन करन्यासं कुर्यादेव विचक्षणः ॥७९॥

एवं न्यासमिमं प्रोक्तं सर्वपापहरं शुभम् ॥
सर्वसिद्धिकरं पुण्यं सर्वरक्षाकरं शिवम् ॥८०॥

न्यस्ते मंत्रेऽथ सुभगे शंकरप्रतिमो भवेत् ॥
जन्मांतरकृतं पापमपि नश्यति तत्क्षणात् ॥८१॥

एवं विन्यस्य मेधावी शुद्धकायो दृढव्रतः ॥
जपेत्पंचाक्षरं मंत्रं लब्ध्वाचार्यप्रसादतः ॥८२॥

अतः परं प्रवक्ष्यामि मंत्रसंग्रहणं शुभे ॥
यं विना निष्फलं नित्यं येन वा सफलं भवेत् ॥८३॥

आज्ञाहीनं क्रियाहीनं श्रद्धाहीनममानसम् ॥
आज्ञप्तं दक्षिणाहीनं सदा जप्तं च निष्फलम् ॥८४॥

आज्ञासिद्धं क्रियासिद्धं श्रद्धासिद्धं सुमानसम् ॥
एवं च दक्षिणासिद्धं मंत्रं सिद्धं यतस्ततः ॥८५॥

उपागम्य गुरुं विप्रं मंत्रतत्त्वार्थवेदिनम् ॥
ज्ञानिनं सद्गुणोपेतं ध्यानयोगपरायणम् ॥८६॥

तोषयेत्तं प्रयत्नेन भावशुद्धिसमन्वितः ॥
वाचा च मनसा चैव कायेन द्रविणेन च ॥८७॥

आचार्यं पूजयेच्छिष्यः सर्वदातिप्रयत्नतः ॥
हस्त्यश्वरथरत्नानि क्षेत्राणि च गृहाणि च ॥८८॥

भूषणानिं च वासांसि धान्यानि विविधानि च ॥
एतानि गुरवे दद्याद्बक्त्या च विभवे सति ॥८९॥

वित्तशाठ्यं न कुर्वीत यदीच्छेत्सिद्धिमात्मनः ॥
पश्चान्निवेदयेद्देवि आत्मानं सपरिच्छदम् ॥९०॥

एवं संपूज्य विधिवद्यथाशक्ति त्ववंचयन् ॥
आददीत गुरोर्मंत्रं ज्ञानं चैव क्रमेण तु ॥९१॥

एवं तुष्टो गुरुः शिष्यं पूजितं वत्सरोषितम् ॥
शुश्रूषुमनहंकारमुपवासकृशं शुचिम् ॥९२॥

स्नापयित्वा तु शिष्याय ब्राह्मणानपि पूज्य च ॥
समुद्रतीरे नद्यां च गोष्ठे देवालयेपि वा ॥९३॥

शुचौ देशे गृहे वापि काले सिद्धिकरे तिथौ ॥
नक्षत्रे शुभयोगे च सर्वदा दोषवर्जिते ॥९४॥

अनुगृह्य ततो दद्याच्चिवज्ञानमनुत्तमम् ॥
स्वरेणोच्चारयेत्सम्यगेकांतेपि प्रसन्नधीः ॥९५॥

उच्चर्योच्चारयित्वा तु आचार्यः सिद्धिदः स्वयम् ॥
शिवं चास्तु शुभं चास्तु शोभनोस्तु प्रियोस्त्विति ॥९६॥

एवं लब्ध्वा परं मंत्रं ज्ञानं चैव गुरोस्ततः ॥
जपेन्नित्यं ससंकल्पं पुरश्चरणमेव च ॥९७॥

यावज्जीवं जपेन्नित्यमष्टोत्तरसहस्रकम् ॥
अनश्नस्तत्परो भूत्वा स याति परमां गतिम् ॥९८॥

जपेदक्षरलक्षं वै चतुर्गुणितमादरात् ॥
नक्तासी संयमी यश्च पौरश्चरणिकः स्मृतः ॥९९॥

पुरश्चरणजापी वा अपि वा नित्यजापकः ॥
अचिरात्सिद्धिकांक्षी तु तयोरन्यतरो भवेत् ॥१००॥

यः पुरश्चरणं कृत्वा नित्यजापी भवेन्नरः ॥
तस्य नास्ति समो लोके स सिद्धः सिद्धिदो वशी ॥१०१॥

आसनं रुचिरं बद्ध्वा मौनी चैकाग्रमानसः ॥
प्राङ्मुखोदङ्मुखो वापि जपेन्मंत्रमनुत्तमम् ॥१०२॥

आद्यांतयोर्जपस्यापि कुर्याद्वै प्राणसंयमान् ॥
तथा चांते जपेद्बीजं शतमष्टोत्तरं शुभम् ॥१०३॥

चत्वारिंशत्समावृत्ति प्राणानायम्य संस्मरेत् ॥
पंचाक्षरस्य मंत्रस्य प्राणायाम उदाहृतः ॥१०४॥

प्राणायामाद्भवेत्क्षिप्रं सर्वपापपरिक्षयः ॥
इंद्रियाणां वशित्वं च तस्मात्प्राणांश्च संयमेत् ॥१०५॥

गृहे जपः समं विद्याद्गोष्ठे शतगुणं भवेत् ॥
नद्यां शतसहस्रं तु अनंतः शिवसन्निधौ ॥१०६॥

समुद्रतीरे देवह्रदे गिरौ देवालयेषु च ॥
पुण्याश्रमेषु सर्वेषु जपः कोटिगुणो भवेत् ॥१०७॥

शिवस्य सन्निधाने च सूर्यस्याग्रे गुरोरपि ॥
दीपस्य गोर्जलस्यापि जपकर्म प्रशस्तये ॥१०८॥

अंगुलीजपसंख्यानमेकमेकं शुभानने ॥
रेखैरष्टगुणं प्रोक्तं पुत्रजीवफलैर्दश ॥१०९॥

शतं वै शंखमणिभिः प्रवलैश्च सहस्रकम् ॥
स्फाटिकैर्दशसाहस्रं मौक्तिकैर्लक्षमुच्यते ॥११०॥

पद्माक्षैर्दशलक्षं तु सौवर्णैः कोटिरुच्यते ॥
कुशग्रंथ्या च रुद्राक्षैरनंतगुणमुच्यते ॥१११॥

पंचविंशति मोक्षार्थं सप्तविंशति पौष्टिकम् ॥
त्रिंशच्च धनसंपत्त्यै पंचाशच्चाभिचारिकम् ॥११२॥

तत्पूर्वाभिमुखं वश्यं दक्षिणं चाभिचारिकम् ॥
पश्चिमं धनदं विद्यादुत्तरं शांतिकं भवेत् ॥११३॥

अंगुष्ठं मोक्षदं विद्यात्तर्जनी शत्रुनाशनी ॥
मध्यमा धनदा शांतिं करगोत्येषा ह्यनामिका ॥११४॥

कनिष्ठा रक्षणीया सा जपकर्मणिशोभने ॥
अंगुष्ठेन जपेज्जप्यमन्यैरंगुलिभिः सह ॥११५॥

अंगुष्ठेन विना कर्म कृतं तदफलं यतः ॥
शृणुष्व सर्वयज्ञेभ्यो जपयज्ञो विशिष्यते ॥११६॥

हिंसया ते प्रवर्तंते जपयज्ञो न हिंसया ॥
यावंतः कर्मयज्ञाः स्युः प्रदानानि तपांसि च ॥११७॥

सर्वे ते जपयज्ञस्य कलां नार्हंति षोडशीम् ॥
माहात्म्यं वाचिकस्यैव जपयज्ञस्य कीर्तितम् ॥११८॥

तस्माच्छतगुणोपांशुः सहस्रो मानसः स्मृतः ॥
यदुच्चनीचस्वरितैः शब्दैः स्पष्टपदाक्षरैः ॥११९॥

मंत्रमुच्चारयेद्वाचा जपयज्ञः स वाचिकः ॥
शनैरुच्चारयेन्मंत्रमीषदेष्ठौ तु चालयेत् ॥१२०॥

किंचित्कर्णांतरं विद्यादुपांशुः स जपः स्मृतः ॥
धिया यदक्षरश्रेण्या वर्णाद्वर्णं पदात्पदम् ॥१२१॥

शब्दार्थं चिंतयेद्भूयः स तूक्तो मानसो जपः ॥
त्रयाणां जपयज्ञानां श्रेयान् स्यादुत्तरोत्तरः ॥१२२॥

भवेद्यज्ञविशेषेण वैशिष्ट्यं तत्फलस्य च ॥
जपेन देवता नित्यं स्तूयमाना प्रसीदति ॥१२३॥

प्रसन्ना विपुलान् भोगान्दद्यान्मुक्तिं च शाश्वतीम् ॥
यक्षरक्षःपिशाचाश्च ग्रहाः सर्वे च भीषणाः ॥
जापिनं नोपसर्पंति भयभीताः समंततः ॥१२४॥

जपेन पापं शमयेदशेषं यत्तत्कृतं जन्मपरंपरासु ॥
जपेन भोगान् जयते च मृत्युं जपेन सिद्धिं लभते च मुक्तिम् ॥१२५॥

एवं लब्ध्वा शिवं ज्ञानं ज्ञात्वा जपविधिक्रमम् ॥१२६॥

सदाचारी जपन्नित्यं ध्यायन् भद्रं समश्नुते ॥
सदाचारं प्रवक्ष्यामि सम्यग्धर्मस्य साधनम् ॥१२७॥

यस्मादाचारहीनस्य साधनं निष्फलं भवेत् ॥
आचारः परमो धर्म आचारः परमंतपः ॥१२८॥

आचारः परमा विद्या आचारः परमा गतिः ॥
सदाचारवतां पुंसां सर्वत्राप्यभयं भवेत् ॥१२९॥

तद्वदाचारहीनानां सर्वत्रैवभयं भवेत् ॥
सदाचारेण देवत्वमृषित्वं च वरानने ॥१३०॥

उपयांति कुयोनित्वं तद्वदाचरलंघनात् ॥
आचारहीनः पुरुषो लोके भवतिनिंदितः ॥१३१॥

तस्मात्संसिद्धिमन्विच्छन्सम्यगाचारवान् भवेत् ॥
दुर्वृत्तो शुद्धिभूयिष्ठो पापीयान् ज्ञानदूषकः ॥१३२॥

वर्णाश्रमविधानोक्तं धर्मं कुर्वीत यत्नतः ॥१३३॥

यस्य यद्विहितं कर्म तत्कुर्वन्मत्प्रियः सदा ॥
संध्योपासनशीलः स्यात्सायं प्रातः प्रसन्नधीः ॥१३४॥

उदयास्तमयात्पूर्वमारम्य विधिना शुचिः ॥
कामान्मोहाद्भयाल्लोभात्संध्यां नातिक्रमेद्द्विजः ॥१३५॥

संध्यातिक्रमणाद्विप्रो ब्राह्मण्यात्पतते यतः ॥
असत्यं न वदेत्किंचिन्न सत्यं च परित्यजेत् ॥१३६॥

यत्सत्यं ब्रह्म इत्याहुरसत्यं ब्रह्मदूषणम् ॥
अनृतं परुषं शाठ्यं पैशुन्यं पापहेतुकम् ॥१३७॥

परदारान्परद्रव्यं परहिंसां च सर्वदा ॥
क्वचिच्चापि न कुर्वीत वाचा च मनसा तथा ॥१३८॥

शूद्रान्नं यातयामान्नं नैवेद्यं श्राद्धमेव च ॥
गणान्नं समुदायान्नं राजान्नं च विवर्जयेत् ॥१३९॥

अन्नशुद्धौ सत्त्वशुद्धिर्न मृदा न जलेन वै ॥
सत्त्वशुद्धौ भवेत्सिद्धिस्ततोन्नं परिशोधयेत् ॥१४०॥

राजप्रतिग्रहैर्दग्धान् ब्राह्मणान् ब्रह्मवादिनः ॥
स्विन्नानामपि बीजानां पुनर्जन्म न विद्यते ॥१४१॥

राजप्रतिग्रहो घोरो बुद्ध्वा चादौ विषोपमः ॥
बुधेन परिहर्तव्यः श्वमांसं चापि वर्जयेत् ॥१४२॥

अस्नात्वा न च भुंजीयादजपोग्निमपूज्य च ॥
पर्णपृष्ठे न भुञ्जीयाद्रात्रौ दीपं विना तथा ॥१४३॥

भिन्नभांडे च रथ्यायां पतितानां च सन्निधौ ॥
शूद्रशेषं न भुंजीयात्सहान्नं शिशुकैरपि  ॥१४४॥

शुद्धान्नं स्निग्धमश्रीयात्संस्कृतं चाभिमंत्रितम् ॥
भोक्ता शिव इति स्मृत्वा मौनी चैकाग्रमानसः ॥१४५॥

आस्येन न पिबेत्तोयं तिष्ठन्नंजलिनापि वा ॥
वामहस्तेन श्य्यायां तथैवान्यकरेण वा ॥१४६॥

विक्षीतकार्कारंजस्नुहिच्छायां न चाश्रयेत् ॥
स्तंभदीपमनुष्याणामन्येषां प्राणिनां तथा ॥१४७॥

एको न गच्छेदध्वानं बाहुभ्यां नोत्तरेन्नदीम् ॥
नावरोहेत कूपादिं नारोहेदुच्चपादपान् ॥१४८॥

सूर्याग्निजलदेवानां गुरूणां विमुखः शुभे ॥
न कुर्यादिह कार्याणि जपकर्म शुभानि वा ॥१४९॥

अग्नौ न तापयेत्पादौ हस्तं पद्भ्यां न संस्पृशेत् ॥
अग्नेर्नोच्छ्रयमासति नाग्नौ किंचिन्मलं त्यजेत् ॥१५०॥

न जलं ताडयेत्पद्भ्यां नांभस्यंगमलं त्यजेत् ॥
मलं प्रक्षालयेत्तीरे प्रक्षाल्य स्नानमाचरेत् ॥१५१॥

नखाग्रकेशनिर्धूतस्नानवस्त्रघटोदकम् ॥
अश्रीकरं मनुष्याणामशुद्धं संस्पृशेद्यदि ॥१५२॥

अजाश्वानखरोष्ट्राणां मार्जनात्तुपरेणुकान् ॥
सस्पृशीद्यादि मूढात्मा श्रियं हंति हरेरपि ॥१५३॥

मार्जारश्च गृहे यस्य सोप्यंत्यजसमो नरः ॥
भोजयेद्यस्तु विप्रेंद्रान्मार्जारान्संनिधौ यदि ॥१५४॥

तच्चांडालसमं ज्ञेयं नात्र कार्याविचारणा ॥
स्फिग्वातं शूर्पवातं च वातं प्राणमुखानिलम् ॥१५५॥

सुकृतानि हरंत्येते संस्पृष्टाः पुरुषस्य तु ॥
उष्णीषी कंचुकी नग्नो मुक्तकेशो मलावृतः ॥१५६॥

अपवित्रकरोशुद्धः प्रलपन्न जपेत् क्वचित् ॥
क्रोधो मदः क्षुधा तंद्रा निष्ठीवनविजृंभणे ॥१५७॥

श्वनीचदर्शनं निद्रा प्रलापास्ते जपद्विषः ॥
एतेषां संभवे वापि कुर्यात्सूर्यादिदर्शनम् ॥१५८॥

आचम्य वा जपेच्छेषं कृत्वा वा प्राणसंयमम् ॥
सूर्योग्निश्चंद्रमाश्चैव ग्रहनक्षत्रतारकाः ॥१५९॥

एते ज्योतींषि प्रोक्तानि विद्वद्भिर्बाह्मणैस्तथा ॥
प्रसार्य पादौ न जपेत्कुक्कुटासन एव च ॥१६०॥

अनासनः शयानो वा रथ्यायां शूद्रसन्निधौ ॥
रक्तभूम्यां च खट्वायां न जपेज्जापकस्तथा ॥१६१॥

आसनस्थो जपेत्सम्यक् मंत्रार्थगतमानसः ॥
कौशेयं व्याघ्रचर्मं वा चैलं तौलमथापि वा ॥१६२॥

दारवं तालपर्णं वा आसनं परिकल्पयेत् ॥
त्रिसंध्यं तु गुरोः पूजा कर्तव्या हितमिच्छता ॥१६३॥

यो गुरुः स शिवः प्रोक्तो यः शिवः स गुरुः स्मृतः ॥
यथा शिवस्तथा विद्या यथा विद्या तथा गुरुः ॥१६४॥

शिवविद्यागुरोस्तस्माद्भक्त्या च सदृशं फलम् ॥
सर्वदेवमयो देवी सर्वशक्तिमयो हि सः ॥१६५॥

सगुणो निर्गुणो वापि तस्याज्ञां शिरसा वहेत् ॥
श्रेयोर्थि यस्तु गुर्वाज्ञां मनसापि न लंघयेत् ॥१६६॥

गुर्वाज्ञापालकः सम्यक् ज्ञानसंपत्तिमश्नुते ॥
गच्छंस्तिष्ठन्स्वपन् भुंजन्यद्यत्कर्म समाचरेत् ॥१६७॥

समक्षं यदि तत्सर्वं कर्तव्यं गुर्वनुज्ञया ॥
गुरोर्देवसमक्षं वा न यथेष्टासनो भवेत् ॥१६८॥

गुरुर्देवो यतः साक्षात्तद्गृहं देवमंदिरम् ॥
पापिना च यतासंगात्तत्पापैः पतनं भवेत् ॥१६९॥

तद्वदाचार्यसंगेन तद्वर्मफलभाग्भवेत् ॥
यथैव वह्निसंपर्कान्मलं त्यजति कांचनम् ॥१७०॥

तथैव गुरुसंपर्कात्पापं त्यजति मानवः ॥
यथा वह्निसमीपस्थो घृतकुंभो विलीयते ॥१७१॥

तथा पापं विलीयेत आचार्यस्य समीपतः ॥
यथा प्रज्वलितो वह्निर्विष्ठा काष्ठं च निर्दहेत् ॥१७२॥

गुरुस्तुष्टो दहत्येवं पापं तन्मंत्रतेजसा ॥
ब्रह्मा हरिस्तथा रुद्रो देवाश्च मुनयस्तथा ॥१७३॥

कुर्वंत्यनुग्रहं तुष्टा गुरौ तुष्टे न संशयः ॥
कर्मणा मनसा वाचा गुरोः क्रोधं न कारयेत् ॥१७४॥

तस्य क्रोधेन दह्यंते आयुःश्रीज्ञानसत्क्रियाः ॥
तत्क्रोधं ये करिष्यंति तेषां यज्ञाश्च निष्फलाः ॥१७५॥

जपान्यनियमाश्चैव नात्र कार्या विचारणा ॥
गुरोर्विरुद्धं यद्वाक्यं न वदेत्सर्वयत्नतः ॥१७६॥

वदेद्यदिमामोहाद्रौरवं नरकं व्रजेत् ॥
चित्तेनैव च वित्तेन तथा वाचा च सुव्रताः ॥१७७॥

मिथ्या न कारयेद्देवि क्रियया च गुरोः सदा ॥
दुर्गुणेख्यापिते तस्य नैर्गुण्यशतभाग्भवेत् ॥१७८॥

गुणे तु ख्यापिते तस्य सार्वगुण्यफलं भवेत् ॥
गुरोर्हितं प्रियं कुर्यादादिष्टो वा न वा सदा ॥१७९॥

असमक्षं समक्षं वा गुरोः कार्यं समाचरेत् ॥
गुरोर्हितं प्रियं कुर्यान्मनोवाक्कायकर्मभिः ॥१८०॥

कुर्वन्पतत्यधो गत्वा तत्रैव परिवर्तते ॥
तस्मात्स सर्वदोपास्यो वन्दनीयश्च सर्वदा ॥१८१॥

समीपस्थोप्यनुज्ञाप्य वदेत्तद्विमुखो गुरुम् ॥
एवमाचारवान् भक्तो नित्यं जपपरायणः ॥१८२॥

गुरुप्रियकरो मंत्रं विनियोक्तं ततोर्हति ॥
विनियोगं प्रवक्ष्यामि सिद्धमंत्रप्रयोजनम् ॥१८३॥

दौर्बल्यं याति तन्मंत्रं विनियोगमजानतः ॥
यस्य येन वियुंजीत कार्येण तु विशेषतः ॥१८४॥

विनियोगः स विज्ञेय ऐहिकामुष्मिकं फलम् ॥
विनियोगजमायुष्यमारोग्यं तनुनित्यता ॥१८५॥

राज्यैश्वर्यं च विज्ञानं स्वर्गो निर्वाण एव च ॥
प्रोक्षणं चाभिषेकं च अघमर्षणमेव च ॥१८६॥

स्नाने च संध्ययोश्चैव कुर्यादेकादशेन वै ॥
शुचिः पर्वतमारुह्य जपेल्लक्षमतंद्रितः ॥१८७॥

महानद्यां द्विलक्षं तु दीर्घमायुरवाप्नुयात् ॥
दूर्वांकुरास्तिला वाणी गुडूची घुटिका तथा ॥१८८॥

तेषां तु दशसाहस्रं होममायुष्यवर्धनम् ॥
अश्वत्थवृक्षमाश्रित्य जपेल्लक्षद्वयं सुधीः ॥१८९॥

शनैश्चरदिने स्पृष्ट्वा दीर्घायुष्यं लभेन्नरः ॥
शनैश्चरदिनेऽश्वत्थं पाणिभ्यां संस्पृशेत्सुधीः ॥१९०॥

जपेदष्टोत्तरशतं सोममृत्युहरो भवेत् ॥
आदित्याभिमुखो भूत्वा जपेल्लक्षमनन्यधीः ॥१९१॥

अर्कैरष्टशतं जप्त्वा जुह्वन्व्याधेर्विमुच्यते ॥
समस्तव्याधिशांत्यर्थं पलाशसमिदैर्नरः ॥१९२॥

हुत्वा दशसहस्रं तु निरोगी मनुजो भवेत् ॥
नित्यमष्टशतं जप्त्वा पिबेदंभोर्कसन्निधौ ॥१९३॥

औदर्यैर्व्याधिभिः सर्वैर्मासेनैकेन मुच्यते ॥
एकादशेन भुंजीयादन्नं चैवाभिमंत्रितम् ॥१९४॥

भक्ष्यं चान्यत्तथा पेयं विषमप्यमृतं भवेत् ॥
जपेल्लक्षं तु पूर्वाह्णे हुत्वा चाष्टशतेन वै ॥१९५॥

सूर्यं नित्यमुपस्थाय सम्यगारोग्यमाप्नुयात् ॥
नदीतोयेन संपूर्णं घटं संस्पृश्य शोभनम् ॥१९६॥

जप्त्वायुतं च तत्स्नानाद्रोगाणां भेषजं भवेत् ॥
अष्टाविंशज्जपित्वान्नमश्रीयादन्वहं शुचिः ॥१९७॥

हुत्वा च तावत्पालाशैरेवं वारोग्यमश्नुते ॥
चंद्रसूर्यग्रहनक्षत्रपीडासु जपेद्भक्त्यायुतं नरः ॥१९८॥

यावद्ग्रहणमोक्षं तु तावन्नद्यां समाहितः ॥
जपेत्समुद्रगामिन्यां विमोक्षे ग्रहणस्य तु ॥१९९॥

अष्टोत्तरसहस्रेण पिबेद्ब्राह्मीरसं द्विजाः ॥
एहिकां लभते मेधां सर्वशास्त्रधरां शुभाम् ॥२००॥

सारस्वती भवेद्देवी तस्य वागतिमानुषी ॥
ग्रहनक्षत्रपीडासु जपेद्भक्त्यायुतं नरः ॥२०१॥

हुत्वा चाष्टसहस्रं तु ग्रहपीडां व्यपोहति ॥
दुःस्वप्नदर्शने स्नात्वा जपेद्वै चायुतं नरः ॥२०२॥

घृतेनाष्टशतं हुत्वा सद्यः शांतिर्भविष्यति ॥
चंद्रसूर्यग्रहे लिंगं समभ्यर्च्य यथाविधि ॥२०३॥

यत्किंचित्प्रार्थयेद्देवि जपेदयुतमादरात् ॥
संनिधावस्य देवस्य शुचिः संयतमानसः ॥२०४॥

सर्वान्कामानवाप्नोति पुरुषो नात्र संशयः ॥
गजानां तुरगाणां तु गोजातीनां विशेषतः ॥२०५॥

व्याध्यागमे शुचिर्भूत्वा जुहुयात्समिधाहुतिम् ॥
मासमभ्यर्च्य विधिनाऽयुतं भक्तिसमन्वितः ॥२०६॥

तेषामृद्धिश्च शांतिश्च भविष्यति न संशयः ॥
उत्पाते शत्रुबाधायां जुहुयादयुतं शुचिः ॥२०७॥

पालाशसमिधैर्देवि तस्य शांतिर्भविष्यति ॥
आभिचारिकबाधायामेतद्देवि समाचरेत् ॥२०८॥

प्रत्यग् भवति तच्छक्तिः शत्रोः पीडा भविष्यति ॥
विद्वेषणार्थं जुहुयाद्वैभीतसमिधाष्टकम् ॥२०९॥

अक्षरप्रतिलोम्येन आर्द्रेण रुधिरेण वा ॥
विषेण रुधिराभ्यक्तो विद्वेषणकरं नृणाम् ॥२१०॥

प्रायश्चित्तं प्रवक्ष्यामि सर्वपापविशुद्धये ॥
पापशुद्धिर्यथा सम्यक् कर्तुमभ्युद्यतो नरः ॥२११॥

पापसुद्धिर्यतः सम्यग् ज्ञानसंपत्तिहैतुकी ॥
पापशुद्धिर्न चेत्पुंसः क्रियाः सर्वाश्चनिष्फलाः ॥२१२॥

ज्ञानं च हीयते तस्मात्कर्तव्यं पापशोधनम् ॥
विद्यालक्ष्मीविशुद्ध्यर्थं मां ध्यात्वांजलिना शुभे ॥२१३॥

शिवेनैका दशेनाद्भिरभिषिंचेत्समंततः ॥
अष्टोत्तरशतेनैव स्नायात्पापविशुद्धये ॥२१४॥

सर्वतीर्थफलं तच्च सर्वपापहरं शुभम् ॥
संध्योपासनविच्छेदे जपेदष्टशतं नरः ॥२१५॥

विड्वराहैश्च चांडालैर्दुर्जनैः कुक्कुटैरपि ॥
स्पृष्टमन्नं न भुंजीत भुक्त्वा चाष्टशतं जपेत् ॥२१६॥

ब्रह्महत्या विशुद्ध्यर्थं जपेल्लक्षायुतं नरः ॥
पातकानां तदर्धं स्यान्नात्र कार्या विचारणा ॥२१७॥

उपपातकदुष्टानां तदर्धं परिकीर्तितम् ॥
शेषाणामपि पापानां जपेत्पंचसहस्रकम् ॥२१८॥

आत्मबोधपरं गुह्यं शिवबोधप्रकाशकम् ॥
शिवः स्यात्स जपेन्मंत्रं पंचलक्षमनाकुलः ॥२१९॥

पंचवायुजयं भद्रे प्राप्नोति मनुजः सुखम् ॥
जपेच्च पंचलक्षं तु विगृहीतेंद्रियः शुचिः ॥२२०॥

पंचेंद्रियाणां विजयो भविष्यति वरानने ॥
ध्यानयुक्तो जपेद्यस्तु पंचलक्षमनाकुलः ॥२२१॥

विषयाणां च पंचानां जयं प्राप्नोति मानवः ॥
चतुर्थं पंचलक्षं तु यो जपेद्भक्तिसंयुतः ॥२२२॥

भूतानामिह पंचानां विजयं मनुजो लभेत् ॥
चतुर्लक्षं जपेद्यस्तु मनः संयम्य यत्नतः ॥२२३॥

सम्यग्विजयमाप्नोति करणानां वरानने ॥
पंचविंशतिलक्षाणां जपेन कमलानने ॥२२४॥

पंचविंशतितत्त्वानां विजयं मनुजो लभेत् ॥
मध्यरात्रेतिनिर्वाते जपेदयुतमादरात् ॥२२५॥

ब्रह्मसिद्धिमवाप्नोति व्रतेनानेन सुंदरि ॥
जपेल्लक्षमनालस्यो निर्वाते ध्वनिवर्जिते ॥२२६॥

मध्यारात्रे च शिवयोः पश्यत्येव न संशयः ॥
अंधकारविनाशश्च दीपस्येव प्रकाशनम् ॥२२७॥

हृदयांतर्बहिर्वापि भविष्यति न संशयः ॥
सर्वसंपत्समृद्ध्यर्थं जपेदयुतमात्मवान् ॥२२८॥

सबीजसंपुटं मंत्रं शतलक्षं जपेच्छुचिः ॥
मत्सायुज्यमवाप्नोति भक्तिमान् किमतः परम् ॥२२९॥

इति ते सर्वमाख्यातं पंचाक्षरविधिक्रमम् ॥
यः पठेच्छृणुयाद्वापि स याति परमां गतिम् ॥२३०॥

श्रावयेच्च द्विजाञ्छुद्धान्पंचाक्षरविधिक्रमम् ॥
दैवे कर्मणि पित्र्ये वा शिवलोके महीयते ॥२३१॥

इति श्रीलिंगमहापुराणे पूर्वभागे पंचाक्षरमाहात्म्यं नाम पंचाशीतितमोध्यायः ॥८५॥