पूर्वभागः - अध्यायः ७२

सूत उवाच ॥
अथ रुद्रस्य देवस्य निर्मितो विश्वकर्मणा ॥
सर्वलोकमयो दिव्यो रथो यत्नेन सादरम् ॥१॥

सर्वभूतमयश्चैव सर्वदेवनमस्कृतः ॥
सर्वदेवमयश्चैव सौवर्णः सर्वसंमतः ॥२॥

रथांगं दक्षिणं सूर्यो वामांगं सोम एव च ॥
दक्षिणं द्वादशारं हि षोडशारं तथोत्तरम् ॥३॥

अरेषु तेषु विप्रेंद्राश्चादित्या द्वादशैव तु ॥
शशिनः षोडशारेषु कला वामस्य सुव्रताः ॥४॥

ऋक्षाणि च तदा तस्य वामस्यैव तु भूषणम् ॥
नेम्यः षडृतवश्चैव तयोर्वै विप्रपुंगवाः ॥५॥

पुष्करं चांतरिक्षं वै रथनीडश्च मंदरः ॥
अस्ताद्रिरुदयाद्रिश्च उभौ तौ कूबरौ स्मृतौ ॥६॥

अधिष्ठानं महामेरुराश्रयाः केसराचलाः ॥
वेगः संवत्सरस्तस्य अयने चक्रसंगमौ ॥७॥

मुहूर्ता बंधुरास्तस्य शम्याश्चैव कलाः स्मृताः ॥
तस्य काष्ठाः स्मृता घोणा चाक्षदंडा क्षणाश्च वै ॥८॥

निमेषाश्चानुकर्षाश्च ईषा चास्य लवाः स्मृताः ॥
दायौर्वरूथं रथस्यास्य स्वर्गमो क्षावुभौ ध्वजौ ॥९॥

धर्मो विरागो दंडोस्य यज्ञां दंडाश्रयाः स्मृताः ॥
दक्षिणाः संधयस्तस्य लोहाः पंचाशदग्नयः ॥१०॥

युगांतकोटी तौ तस्य धर्मकामावुभौ स्मृतौ ॥
ईषादंडस्तथाव्यक्तं बुद्धिस्तस्यैव नड्वलः ॥११॥

कोणस्तथा ह्यहंकारो भूतानि च बलं स्मृतम् ॥
इंद्रियाणि च तस्यैव भूषणानि समंततः ॥१२॥

क्षद्धा च गतिरस्यैव वेदास्तस्य हयाः स्मृताः ॥
पदानि भूषणान्येव षडंगान्युपभूषणम् ॥१३॥

पुराणन्यायमीमांसाधर्मशास्त्राणि सुव्रताः ॥
वालाश्रयाः पटाश्चैव सर्वलक्षणसंयुताः ॥१४॥

मंत्रा घंटाः स्मृतास्तेषां वर्णाः पादास्तथाश्रमाः ॥
अवच्छेदो ह्यनंतस्तु सहस्रफणभूषितः ॥१५॥

दिशः पादा रथस्यास्य तथा चोपदिशश्च ह ॥
पुष्कराद्याः पताकाश्च सौवर्णा रत्नभूषिताः ॥१६॥

समुद्रास्तस्य चत्वारो रधकंबलिकाः स्मृताः ॥
गंगाद्याः सरितः श्रेष्ठाः सर्वाभरणभूषिताः ॥१७॥

चामरासक्तहस्ताग्राः सरावः स्त्रीरूपशोभिताः ॥
तत्रतत्र कृतस्थानाः शोभयांचक्रिरे रथम् ॥१८॥

आवहाद्यास्तथा सप्त सोपानं हैममुत्तमम् ॥
सारथिर्भगवान्ब्रह्मा देवाभीषुधराः स्मृताः ॥१९॥

प्रतोदो ब्रह्मणस्तस्य प्रणवो ब्रह्मदैवतम् ॥
लोकालोका चलस्तस्य ससोपानः समंततः ॥२०॥

विषमश्च तदाबाह्यो मानसाद्रिः सुशोभनः ॥
नासाः समंततस्तस्य सर्व एवाचलाः स्मृताः ॥२१॥

तलाः कपोताः कापोताः सर्वे तलनिवासिनः ॥
मेरुरेव महाछत्रं मंदरः पार्श्वडिंडिमः ॥२२॥

शैलेंद्रः कार्मुकं चैव ज्या भुजंगाधिपः स्वयम् ॥
कालरात्र्या तथैवेह तथेन्द्रधनुषा पुनः ॥२३॥

घंटा सरस्वती देवी धनुषः श्रुतिरूपिणी ॥
इषुर्विष्णुर्महातेजाः शल्यं सोमः शरस्य च ॥२४॥

कालाग्निस्तच्छरस्यैव साक्षात्तीक्ष्णः सुदारुणः ॥
अनीकं विषसंभूतं वायवो वाजकाः स्मृताः ॥२५॥

एवं कृत्वा रथं दिव्यं कार्मुकं च शरं तथा ॥
सारथिं जगतां चैव ब्रह्माणं प्रभुमीश्वरम् ॥२६॥

आरुरोह रथं दिव्यं रणमंडनधृग्भवः ॥
सर्वदेवगणैर्युक्तं कंपयन्निव रोहसी ॥२७॥

ऋषिभिः स्तूयमानश्च वंद्यमानश्च वंदिभिः ॥
उपनृत्यश्चाप्सरसां गणैर्नृत्यविशारदैः ॥२८॥

सुशोभमानो वरदः संप्रेक्ष्यैव च सारथिम् ॥
तस्मिन्नारोहति रथं कल्पितं लोकसंभृतम् ॥२९॥

शिरोभिः पतिता भूमिं तुरगा वेदसंभवाः ॥
अथाधस्ताद्रथस्यास्य भगवान् धरणीधरः ॥३०॥

वृषेन्द्ररूपी चोत्थाप्य स्थापयामास वै क्षणम् ॥
क्षणांतरे वृषेंद्रोपि जानुभ्यामगमद्धराम् ॥३१॥

अभीषुहस्तो भगवानुद्यम्य च हयान् विभुः ॥
स्थापयामास देवस्य वचनाद्वै रथं शुभम् ॥३२॥

ततोश्वांश्चोदयामास मनोमारुतरंहसः ॥
पुराण्युद्दिश्य खस्थानि दानवानां तरस्विनाम् ॥३३॥

अथाह भगवान् रुद्रो देवानालोक्य शंकरः ॥
पशूनामाधिपत्यं मे दत्तं हन्मि ततोऽसुरान् ॥३४॥

पृथक्पशुत्वं देवानां तथान्येषां सुरोत्तमाः ॥
कल्पयित्वैव वध्यास्ते नान्यथा नैव सत्तमाः ॥३५॥

इति श्रुत्वा वचः सर्वं देवदेवस्य धीमतः ॥
विषादमगमन् सर्वे पशुत्वं प्रति शंकिताः ॥३६॥

तेषां भावं ततो ज्ञात्वा देवस्तानिदमब्रवीत् ॥
मा वोस्तु पशुभावेस्मिन् भयं विबुधसत्तमाः ॥३७॥

श्रूयतां पशुभावस्य विमोक्षः क्रियतां च सः ॥
यो वै पशुपतं दिव्यं चरिष्यति स मोक्ष्यति ॥३८॥

पशुत्वादिति सत्यं च प्रतिज्ञातं समाहिताः ॥
ये चाप्यन्ये चरिष्यंति व्रतं पाशुपतं मम ॥३९॥

मोक्ष्यंति ते न संदेहः पशुत्वात्सुरसत्तमाः ॥
नैष्ठिकं द्वादशाब्दंवा तदर्धं वर्षकत्रयम् ॥४०॥

शुश्रूषां कारयेद्यस्तु स पशुत्वाद्विमुच्यते ॥
तस्मात्परमिदं दिव्यं चरिष्यथ सुरोत्तमाः ॥४१॥

तथेति चाब्रुवन्देवाः शिवे लोकनमस्कृते ॥
तस्माद्वै पशवः सर्वे देवासुरनराः प्रभोः ॥४२॥

रुद्रः पशुपतिश्चैव पशुपाशविमोचकः ॥
यः पशुस्तत्पशुत्वं च व्रतेनानेन संत्यजेत् ॥४३॥

तत्कृत्वा न च पापीयानिति शास्त्रस्य निश्चयः ॥
ततो विनायकः साक्षाद्बालोऽबालपराक्रमः ॥४४॥

अपूजितस्तदा देवैः प्राह देवान्निवारयन् ॥
श्रीविनायक उवाच ॥
मामपूज्य जगत्यस्मिन् भक्ष्यभोज्यादिभिः शुभैः ॥४५॥

कः पुमान्सिद्धिमाप्नोति देवो वा दानवोपि वा ॥
ततस्तस्मिन् क्षणादेव देवकार्ये सुरेश्वराः ॥४६॥

विघ्नं करिष्ये देवेश कथं कर्त्तुं समुद्यताः ॥
ततः सेंद्राः सुराः सर्वे भीताः संपूज्य तं प्रभुम् ॥४७॥

भक्ष्यभोज्यदिभिश्चैव उंडरैश्चैव मोदकैः ॥
अब्रुवंस्ते गणेशानं निर्विघ्नं चास्तु नः सदा ॥४८॥

भवोप्यनेकैः कुसुमैर्गणेशं भक्ष्यैश्च भोज्यैः सुरसैः सुगंधैः ॥
आलिंग्य चाघ्राय सुतं तदानीमपूजयत्सर्वसुरेन्द्रमुख्यः ॥४९॥

संपूज्य पूज्यं सह देवसंघैर्विनायकं नायकमीश्वराणाम् ॥
गणेश्वरैरेव नगेंद्रधन्वा पुरत्रयं दग्धुमसौ जगाम ॥५०॥

तं देवदेवं सुरसिद्धसंघा महेश्वरं भूतगणाश्च सर्वे ॥
गणेश्वरा नंदिमुखास्तदानीं स्ववाहनैरन्वयुरीशमीशाः ॥५१॥

अग्रे सुराणां च गणेश्वराणां तदाथ नंदी गिरिराजकल्पम् ॥
विमानमारुह्य पुरं प्रहर्तुं जगाम मृत्युं भगवानिवेशः ॥५२॥

यान्तं तदानीं तु शिलादपुत्रमारुह्य नागेंद्रवृषाश्ववर्यान् ॥
देवास्तदानीं गणपाश्च सर्वे गणा ययुः स्वायुधचिह्नहस्ताः ॥५३॥

खगेंद्रमारुह्य नगेंद्रकल्पं खगध्वजो वामत एव शंभोः ॥
जगाम जगतां हिताय पुरत्रयं दग्धुमलुप्तशक्तिः ॥५४॥

तं सर्वदेवाः सुरलोकनाथं समंततश्चान्वयुरप्रमेयम् ॥
सुरासुरेशं शितशक्तिटंकगदात्रिशूलासिवरायधैश्च ॥५५॥

रराज मध्ये भगवान्सुराणां विवाहनो वारिजपत्रवर्णः ॥
यथा सुमेरोः शिखराधिरूढः सहस्ररश्मिर्भगवान्सुतीक्ष्णः ॥५६॥

सहस्रनेत्रः प्रथमः सुराणां गजेन्द्रमारुह्य च दक्षिणेऽस्य ॥
जगाम रुद्रस्य पुरं निहंतुं यथोरगांस्तत्र तु वैनतेयः ॥५७॥

तं सिद्धगंधर्वसुरेंद्रवीराः सुरेंद्रवृंदाधिपमिंद्रमीशम् ॥
समंततस्तुष्टुवुरिष्टदं ते जयेति शक्रं वरपुष्पवृष्ट्या ॥५८॥

तदा ह्यहल्योपपतिं सुरेशं जगत्पतिं देवपतिं दिविष्ठाः ॥
प्रणेमुरालोक्य सहस्रनेत्रं सलीलमंबा तनयं यथेंद्रम् ॥५९॥

यमपावकवित्तेशा वायुर्निर्ऋतिरेव च ॥
अपां पतिस्तथेशानो भवं चानुसमागताः ॥६०॥

वीरभद्रो रणे भद्रो नैर्ऋत्यां वै रथस्य तु ॥
वृषभेंद्रं समारुह्य रोमजैश्च समावृतः ॥६१॥

सेवां चक्रे पुरं हंतुं देवदेवं त्रियंबकम् ॥
महाकालो महातेजा महादेव इवापरः ॥६२॥

वायव्यां सगणैः सार्धं सेवांचक्रे रथस्य तु ॥६३॥

षण्मुखोपि सह सिद्धचारणैः सेनया च गिरिराज सन्निभः ॥
देवनाथगणवृंदसंवृतो वारणेन च तथाग्निसंभवः ॥६४॥

विघ्नं गणेशोप्यसुरेश्वराणां कृत्वा सुराणां भगवानविघ्नम् ॥
विघ्नेश्वरो विघ्नगणैश्च सार्धं तं देशमीशानपदं जगाम ॥६५॥

काली तदा कालनिशाप्रकाशं शूलं कपालाभरणा करेण ॥
प्रकंपयंती च तदा सुरेंद्रान्महासुरासृङ्मधुपानमत्ता ॥६६॥

मत्तेभगामी मदलोलनेत्रा मत्तैः पिशाचैश्च गणैश्च मत्तैः ॥
मत्तेभचर्मांबरवोष्टितांगी ययौ पुरस्ताच्च गणेश्वरस्य ॥६७॥

तां सिद्धगंधर्वपिशाचयक्षविद्याधराहींद्रसुरेन्द्रमुख्याः ॥
प्रणेमुरुच्चैरभितुष्टुवुश्च जयेति देवीं हिमशैल पुत्रीम् ॥६८॥

मातरः सुरवरारिसूदनाः सादरं सुरगणैः सुपूजिताः ॥
मातरं ययुरथ स्ववाहनैः स्वैर्गणैर्ध्वजधरैः समंततः ॥६९॥

दुर्गारूढमृगाधिपा दुरतिगा दोर्दंडवृंदैः शिवा
बिभ्राणांकुशशूलपाशपरशुं चक्रासिशंखायुधम् ॥
प्रौढादित्यसहस्रसदृशैर्नेत्रैर्दहंती पथं
बालाबालपराक्रमा भगवती दैत्यान्प्रहर्तुं ययौ ॥७०॥

तं देवमीशं त्रिपुरं निहंतुं तदा तु देवेंद्ररविप्रकाशाः ॥
गजैर्हयैः सिंहवरै रथैश्च वृषैर्ययुस्ते गणराजमुख्याः ॥७१॥

हलैश्च फालैर्मुसलैर्भुशुंर्भुशुंडैर्गिरींद्रकूटैर्गिरिसन्निभास्ते ॥
ययुः पुरस्ताद्धि महेश्वरस्य सुरेश्वरा भूतगणेश्वराश्च ॥७२॥

तथेंद्रपद्मोद्भवविष्णुमुख्याः सुरा गणेशाश्च गणेशमीशम् ॥
जयेति वाग्भिर्भगवंतमूचुः किरीटदत्तांजलयः समंतात् ॥७३॥

ननृतुर्मुनयः सर्वे दंडहस्ता जटाधराः  ॥
ववृषुः पुष्पवर्षाणि खेचराः सिद्धचारणाः ॥
पुरत्रयं च विप्रेंद्राः प्राणदत्सर्वतस्तथा ॥७४॥

गणेश्वरै र्देवगणैश्च भृंगी सहावृतः सर्वगणेंद्रवर्यः ॥
जगाम योगी त्रिपुरं निहंतुं विमानमारुह्य यथा महेंद्रः ॥७५॥

केशो विगतवासाश्च महाकेशो महाज्वरः ॥
सोमवल्ली सवर्णश्च सोमपः सेनकस्तथा ॥७६॥

सोमधृक् सूर्यवाचश्च सूर्यपेषणकस्तथा ॥
सूर्याक्षः सूरिनामा च सुरः सुंदर एव च ॥७७॥

प्रकृदः ककुदंतश्च कंपनश्च प्रकंपनः ॥
इंद्रश्चेंद्रजयश्चैव महाभीर्भीमकस्तथा ॥७८॥

शताक्षश्चैव पंचाक्षः सहस्राक्षो महोदरः ॥
यमजिह्वः शताश्वश्च कण्ठनः कंठपूजनः ॥७९॥

द्विशिखस्त्रिशिखश्चैव तथा पंचशिखो द्विजाः ॥
मुंडोर्धमुंडो दीर्घश्च पिशाचास्यः पिनाकधृक् ॥८०॥

पिप्पलायतनश्चैव तथा ह्यंगारकाशनः ॥
शिथिलः शिथिलास्यश्च अक्षपादो ह्यजः कुजः ॥८१॥

अजवक्रो हयवक्रो गजवक्त्रोर्ध्ववक्रकः ॥
इत्याद्याः परिवार्येशं लक्ष्यलक्षणवर्जिताः ॥८२॥

वृंदशस्तं समावृत्य जग्मुः सोमं गणैर्वृताः ॥
सहस्राणां सहस्राणि रुद्राणामूर्ध्वरेतसाम् ॥८३॥

समावृत्य महादेवं देवदेवं महेश्वरम् ॥
दग्धुं पुरत्रयं जग्मुः कोटिकोटिगणैर्वृताः ॥८४॥

त्रयस्त्रिंशत्सुराश्चैव त्रयश्च त्रिशतास्तथा ॥
त्रयश्च त्रिसहस्राणि जग्मुर्देवाः समंततः ॥८५॥

मातरः सर्वलोकानां गणानां चैव मातरः ॥
भूतानां मातरश्चैव जग्मुर्देवस्य पृष्ठतः ॥८६॥

भाति मध्ये गणानां च रथमध्ये गणेश्वरः ॥
नभस्यमलनक्षत्रे तारामध्य इवोडुराट् ॥८७॥

रराज देवी देवस्य गिरिजा पार्श्वसंस्थिता ॥
तदा प्रभावतो गौरी भवस्येव जगन्मयी ॥८८॥

शुभावती तदा देवी पार्श्वसंस्था विभाति सा ॥
चामरासक्तहस्ताग्रा सा हेमांबुजवर्णिका ॥८९॥

अथ विभाति विभोर्विशदं वपुर्भसितभासितमंबिकया तया ॥
सितमिवाभ्रमहो इहविद्युता नभसि देवपतेः परमेष्ठिनः ॥९०॥

भातींद्रधनुषाकाशं मेरुणा च यथा जगत् ॥
हिरण्यधनुषा सौम्यं वपुः शंभोः शशिद्युति ॥९१॥

सितातपत्रं रत्नांशुमिश्रितं परमेष्ठिनः ॥
यथोदये शशांकस्य भात्यखंडं हि मंडलम् ॥९२॥

सदुकूला शिवे रक्ता लंबिता भाति मालिका ॥
छत्रांता रत्नजाकाशात्पतंतीव सरिद्वरा ॥९३॥

अथ महेंद्रविरिंचिविभावसुप्रभृतिभिर्नतपादसरोरुहः ॥
सह तदा च जगाम तयांबया सकललोकहिताय पुरत्रयम् ॥९४॥

दग्धुं समर्थो मनसा क्षणेन चराचरं सर्वमिदं त्रिशूली ॥
किमत्र दग्धुं त्रिपुरं पिनाकी स्वयं गतश्चात्र गणैश्च सार्धम् ॥९५॥

रथेन किं चेषुवरेण तस्य गणैश्च किं देवगणैश्च शंभोः ॥
पुरत्रयं दग्धुमलुप्तशक्तेः किमेतदित्याहुरजेंद्र मुख्याः ॥९६॥

मन्वाम नूनं भगवान्पिनाकी लीलार्थमेतत्सकलं प्रवर्तुम् ॥
व्यवस्थितश्चेति तथान्यथा चेदाडंबरेणास्य फलं किमन्यत् ॥९७॥

पुरत्रयस्यास्य समीपवर्ती सुरेश्वरैर्नन्दिमुखैश्च नंदी ॥
गणैर्गणेशस्तु रराज देव्या जगद्रथो मेरुरिवाष्टश्रृंगैः ॥९८॥

अथ निरिक्ष्य सुरेश्वरमीश्वरं सगणमद्रिसुतासहितं तदा ॥
त्रिपुररंगतलोपरि संस्थितः सुरगणोनुजगाम स्वयं तथा ॥९९॥

जगत्त्रयं सर्वमिवापरं तत् पुरत्रयं तत्र विभाति सम्यक् ॥
नरेश्वरैश्चैव गणैश्च देवैः सुरेतरैश्च त्रिविधैर्मुनींद्राः ॥१೦०॥

अथ सज्यं धनुः कृत्वा शर्वः संधाय तं शरम् ॥
युक्त्वा पाशुपतास्त्रेण त्रिपुरं समचिंतयत् ॥१೦१॥

तस्मिंस्थिते महादेवे रुद्रे विततकार्मुके ॥
पुराणि तेन कालेन जग्मुरेकत्वमाशु वै ॥१೦२॥

एकीभावं गते चैव त्रिपुरे समुपागते ॥
बभूव तुमुलो हर्षो देवतानां महात्मनाम् ॥१೦३॥

ततो देवगणाः सर्वे सिद्धाश्च परमर्षयः ॥
जयेति वाचो मुमुचुः संस्तुवंतोष्टमूर्तिनम् ॥१೦४॥

अथाह भगवान्ब्रह्मा भगनेत्रनिपातनम् ॥
पुष्ययोगोपि संप्राप्ते लीलावशमुमापतिम् ॥१೦५॥

स्थाने तव महादेव चेष्टेयं परमेश्वर ॥
पूर्वदेवाश्च देवाश्च समास्तव यतः प्रभो ॥१೦६॥

तथापि देवा धर्मिष्ठाः पूर्वदेवाश्च पापिनः ॥
यतस्तस्माज्जगन्नाथ लीलां त्यक्तुमिहार्हसि ॥१೦७॥

किं रथेन ध्वजेनेश तव दग्धुं पुरत्रयम् ॥
इषुणा भूतसंघैश्च विष्णुना च मया प्रभो ॥१೦८॥

पुष्ययोगे त्वनुप्राप्ते पुरं दग्धुमिहार्हसि ॥
यावन्न यांति देवेश वियोगं तावदेव तु ॥१೦९॥

दग्धुमर्हसि शीघ्रं त्वं त्रीण्येतानि पुराणि वै ॥
अथ देवो महादेवः सर्वज्ञस्तदवैक्षत ॥११०॥

पुरत्रयं विरूपाक्षस्तत्क्षणाद्भस्म वै कृतम् ॥
सोमश्च भगवान्विष्णुः कालाग्निर्वायुरेव च ॥१११॥

शरे व्यवस्थिताः सर्वे देवमूचुः प्रणम्य तम् ॥
दग्धमप्यथ देवेश वीक्षणेन पुरत्रयम् ॥११२॥

अस्मद्धितार्थं देवेश शरं मोक्तुमिहार्हसि ॥
अथ संमृज्य धनुपो ज्यां हसन् त्रिपुरार्दनः ॥११३॥

मुमोच बाणं विप्रेंद्रा व्याकृष्याकर्णमीश्वरः ॥
तत्क्षणात्त्रिपुरं दग्ध्वा त्रिपुरांतकरः शरः ॥११४॥

देवदेवं समासाद्य नमस्कृत्वा व्यवस्थितः ॥
रेजे पुरत्रयं दग्धं दैत्यकोटिशतैर्वृतम् ॥११५॥

इषुणा तेन कल्पांते रुद्रेणेव जगत्त्रयम् ॥
ये पूजयंति तत्रापि दैत्या रुद्रं सबांधवाः ॥११६॥

गाणपत्यं तदा शंभोर्ययुः पूजाविधेर्बलात् ॥
न किंचिदब्रुवन्देवाः सेंद्रोपेंद्रा गणेश्वराः ॥११७॥

भयाद्देवं निरीक्ष्यैव देवीं हिमवतः सुताम् ॥
दृष्ट्वा भीतं तदानीकं देवानां देवपुंगवः ॥११८॥

किं चेत्याह तदा देवान्प्रणेमुस्तं समंततः ॥११९॥

ववंदिरे नंदिनमिंदुभूषणं ववंदिरे पर्वतराजसंभवाम् ॥
ववंदिरे चाद्रिसुतासुतं प्रभुं ववंदिरे देवगणा महेश्वरम् ॥१२०॥

तुष्टाव हृदये ब्रह्मा देवैः सह समाहितः ॥
विष्णुना च भवं देवं त्रिपुरारातिमीश्वरम् ॥१२१॥

श्रीपितामह उवाच ॥
प्रसीद देवदेवेश प्रसीद परमेश्वर ॥
प्रसीद जगतां नाथ प्रसीदानंददाव्यय ॥१२२॥

पंचास्य रुद्ररुद्राय पंचाशत्कोटिमूर्तये ॥
आत्मत्रयोपविष्टाय विद्यातत्त्वाय ते नमः ॥१२३॥

शिवाय शिवतत्त्वाय अघोराय नमोनमः ॥
अघोराष्टकतत्त्वाय द्वादशात्मस्वरूपिणे ॥१२४॥

विद्युत्कोटिप्रतीकाशमष्टकाशं सुशोभनम् ॥
रूपमास्थाय लोकेस्मिन् संस्थिताय शिवात्मने ॥१२५॥

अग्निवर्णायरौद्राय अंबिकार्धशरीरिणे ॥
धवलश्यामरक्तानां मुक्तिदायामराय च ॥१२६॥

ज्येष्ठाय रुद्ररूपाय सोमाय वरदाय च ॥
त्रिलोकाय त्रिदेवाय वषट्काराय वै नमः ॥१२७॥

मध्ये गगनरूपाय गगनस्थाय ते नमः ॥
अष्टक्षेत्राष्टरूपाय अष्टतत्त्वाय ते नमः ॥१२८॥

चतुर्धा च चतुर्धाच चतुर्धा संस्थिताय च ॥
पंचधा पंचधा चैव पंचमंत्रशरीरिणे ॥१२९॥

चतुःषष्टिप्रकाराय अकाराय नमोनमः ॥
द्वात्रिंशत्तत्वरूपाय उकाराय नमोनमः ॥१३०॥

षोडशात्मस्वरूपाय मकाराय नमोनमः ॥
अष्टधात्मस्वरूपाय अर्धमात्रात्मने नमः ॥१३१॥

ओंकाराय नमस्तुभ्यं चतुर्धा संस्थिताय च ॥
गगनेशाय सहस्रशिरसे स्वर्गेशाय नमोनमः ॥१३२॥

सप्तलोकाय पातालनरकेशाय वै नमः ॥
अष्टक्षेत्राष्टरूपाय परात्परतराय च ॥१३३॥

सहस्रशिरसे तुभ्यं सहस्राय च ते नमः ॥
सहस्रपादयुक्ताय शर्वाय परमेष्ठिने ॥१३४॥

नवात्मतत्त्वरूपाय नवाष्टात्मात्मशक्तये ॥
पुनरष्टप्रकाशाय तथाष्टाष्टकमूर्तये ॥१३५॥

चतुःषष्ट्यात्मतत्त्वाय पुनरष्टविधाय ते ॥
गुणाष्टकवृतायैव गुणिने निर्गुणाय ते ॥१३६॥

मूलस्ताय नमस्तुभ्यं शास्वतस्थानवासिने ॥
नाभिमंडलसंस्थाय हृदि निस्स्वनकारिणे ॥१३७॥

कंधरे च स्थितायैव तालुरंध्रस्थिताय च ॥
श्रूमध्ये संस्थितायैव नादमध्ये स्थिताय च ॥१३८॥

चंद्रबिबस्थितायैव शिवाय शिवरूपिणे ॥
वह्निसोमार्करूपाय षट्त्रिंशच्छक्तिरूपिणे ॥१३९॥

त्रिधा संवृत्य लोकान्वै प्रसुप्तभुजगात्मने ॥
त्रिप्रकारं स्तितायैव त्रेताग्निमयरूपिणे ॥१४०॥

सदाशिवाय शांताय महेशाय पिनाकिने ॥
सर्वज्ञाय शरण्याय सद्योजाताय वै नमः ॥१४१॥

अघोराय नमस्तुभ्यं वामदेवाय ते नमः ॥
तत्पुरुषाय नमोस्तु ईशानाय नमोनमः ॥१४२॥

नमस्त्रिंशत्प्रकाशाय शांतातीताय वै नमः ॥
अनंतेशाय सूक्ष्माय उत्तमाय नमोस्तु ते ॥१४३॥

एकाक्षाय नमस्तुभ्यमेकरुद्राय ते नमः ॥
नमस्त्रिमूर्तये तुभ्यं श्रीकंठाय शिखंडिने ॥१४४॥

अनंतासनसंस्थाय अनंतायांतकारिणे ॥
विमलाय विशालाय विमलांगाय ते नमः ॥१४५॥

विमलासनसंस्थाय विमलार्थार्थरूपिणे ॥
योगपीठांतरस्थाय योगिने योगदायिने ॥१४६॥

योगिनां हृदि संस्थाय सदा नीवारशूकवत् ॥
प्रत्याहाराय ते नित्यं प्रत्याहाररताय ते ॥१४७॥

प्रत्याहाररतानां च प्रतिस्थानस्थिताय च ॥
धारणायै नमस्तुभ्यं धारणाभिरताय ते ॥१४८॥

धारणाभ्यासयुक्तानां पुरस्तात्संस्थिताय च ॥
ध्यानाय ध्यानरूपाय ध्यानगम्याय ते नमः ॥१४९॥

ध्येयाय ध्येयगम्याय ध्येयध्यानाय ते नमः ॥
ध्येयानामपि ध्येयाय नमो ध्येयतमाय ते ॥१५०॥

समाधानाभिगम्याय समाधानाय ते नमः ॥
समाधानरतानां तु निर्विकल्पार्थरूपिणे ॥१५१॥

दग्ध्वोद्धृतं सर्वमिदं त्वयाद्य जगत्त्रयं रुद्र पुरुत्रयं हि ॥
कस्तोतुमिच्छेत्कथमीदृशं त्वां स्तेष्येह तुष्टाय शिवाय तुभ्यम् ॥१५२॥

भक्त्या च तुष्ट्याद्भुतदर्शनाच्च मर्त्या अमर्त्या अपि देवदेव ॥
एते गणाः सिद्धगणैः प्रणामं कुर्वाति देवेश गणेश तुभ्यम् ॥१५३॥

निरीक्षणादेव विभोसि दग्धुं पुरत्रयं चैव जगत्त्रयं च ॥
लीलालसेनांबिकया क्षणेन दग्धं किलेषुश्च तदाथ मुक्तः ॥१५४॥

कृतो रथश्चैषुवरश्च शुभ्रं शरासनं ते त्रिपुरक्षयाय ॥
अनेकयत्नैश्च मयाथ तुभ्यं फलं न दृष्टं सुरसिद्धसंघैः ॥१५५॥

रथो रथी देववरे हरिश्च रुद्रः स्वयं शक्रपितामहौ च ॥
त्वमेव सर्वे भगवन् कथं तु स्तोष्ये ह्यतोष्यं प्रणिपत्य मूर्ध्ना ॥१५६॥

अनंपाद स्त्वमनंतबाहुरनंतमूर्धांतकरः शिवश्च ॥
अनंतमूर्तिः कथमीदृशं त्वां तेष्ये ह्यतोष्यं कथमीदृशं त्वाम् ॥१५७॥

नमोनमः सर्वविदे शिवाय रुद्राय शर्वाय भवाय तुभ्यम् ॥
स्तूलाय सूक्ष्माय सुसूक्ष्मसूक्ष्मसूक्ष्माय सूक्ष्मार्थविदे विधात्रे ॥१५८॥

स्रष्ट्रे नमः सर्वसुरासुराणां भर्त्रे च हर्त्रे जगतां विधात्रे ॥
नेत्रे सुराणामसुरेश्वराणां दात्रे प्रशास्त्रे मम सर्वशास्त्रे ॥१५९॥

वेदांतवेद्याय सुनिर्मलाय वेदार्थविद्भिः सततं स्तुताय ॥
वेदात्मरूपाय भवाय तुभ्यमंताय मध्याय सुमध्यमाय ॥१६०॥

आद्यन्तशून्याय च संस्थिताय तथा त्वशून्याय च लिंगिने च ॥
अलिंगिने लिंगमयाय तुभ्यं लिगाय वेदादिमयाय साक्षात् ॥१६१॥

रुद्राय मूर्धाननिकृंतनाय ममादि देवस्य च यज्ञमूर्तेः ॥
विध्वांतभंगं मम कर्तुमीश दृष्ट्वैव भूमौ करजाग्रकोट्या ॥१६२॥

अहो विचित्रं तव देवदेव विचेष्टितं सर्वसुरासुरेश ॥
देहीव देवैः सह देवकार्यं करिष्यसे निर्गुणरूपतत्व ॥१६३ ॥

एकं स्थूलं सूक्ष्ममेकं सुसूक्ष्मं सूर्तामूर्तं मूर्तमेकं ह्यमूर्तम् ॥
एकं दृष्टं वाङ्मयं चैकमीशं ध्येयं चैकं तत्त्वमत्राद्भुतं ते ॥१६४॥

स्वप्ने दृष्टं यत्पदार्थं ह्यलक्ष्यं दृष्टं नूनं भाति मन्ये न चापि ॥
मूर्तिर्नो वै देव मीशान देवैर्लक्ष्या यत्नैरप्यलक्ष्यं कथं तु ॥१६५॥

दिव्यः क्व देवेश भवत्प्रभावो वयं क्व भक्तिः क्व च ते स्तुतिश्च ॥
तथापि भक्त्या विलपंतमीश पितामहं मां भगवन्क्षमस्व ॥१६६॥

सूत उवाच ॥
य इमं शृणुयाद्द्विजोत्तमा भुवि देवं प्रणिपत्य वा पठेत् ॥
स च मुंचति पापबंधनं भवभक्त्या पुरशासितुः स्तवम् ॥१६७॥

श्रुत्वा च भक्त्या चतुराननेन स्तुतो हसञ्शैलसुतां निरीक्ष्य ॥
स्तवं तदा प्राह महानुभावं महाभुजो मंदरश्रृंगवासी ॥१६८॥

शिव उवाच ॥
स्तवेनानेन तुष्टोस्मि तव भक्त्या च पद्मज ॥
वरान् वरय भद्रं ते देवानां च यथेप्सितान् ॥१६९॥

सूत उवाच ॥
ततः प्रणम्य देवेशं भगवान्पद्मसंभवः ॥
कृतांजलिपुटो भूत्वा प्राहेदं प्रीतमानसः ॥१७०॥

श्रीपितामह उवाच ॥
भगवन्देवदेवेश त्रिपुरांतक शंकर ॥
त्वयि भक्तिं परां मेऽद्य प्रसीद परमेश्वरम् ॥१७१॥

देवानां चैव सर्वेषां त्वयी सर्वार्थदेश्वर ॥
प्रसीद भक्तियोगेन सारथ्येन च सर्वदा ॥१७२॥

जनार्दनोपि भगवान्नमस्कृत्य महेश्वरम् ॥
कृतांजलिपुटो भूत्वा प्राह सांबं त्रियंबकम् ॥१७३॥

वाहनत्वं तवेशान नित्यमीहे प्रसीद मे ॥
त्वयि भक्तिं च देवेश देवदेव नमोस्तु ते ॥१७४॥

सामर्थ्यं च सदा मह्यं भवंतं वोढुमीश्वरम् ॥
सर्वज्ञत्वं च वरद सर्वगत्वं च शंकर ॥१७५॥

सूत उवाच ॥
तयोः श्रुत्वा महादेवो विज्ञप्तिं परमेश्वरः ॥
सारथ्ये वाहनत्वे च कल्पयामास वै भवः ॥१७६॥

दत्त्वा तस्मै ब्रह्मणे विष्णवे च दग्ध्वा दैत्यान्देवदेवो महात्मा ॥
सार्धं देव्या नंदिना भूतसंघैरंतर्धानं कारयामास शर्वः ॥१७७॥

ततस्तदा महेश्वरे गते रणाद्गणैः सह ॥
सुरेश्वराः सुविस्मिता भवं प्रणम्य पार्वतीम् ॥१७८॥

ययुश्च दुःखवर्जिताः स्ववाहनैर्दिवं ततः ॥
सुरेश्वरा मुनीश्वरा गणेश्वराश्च भास्कराः ॥१७९॥

त्रिपुरारेरिमं पुण्यं निर्मितं ब्रह्मणा पुरा ॥
यः पठेच्छ्राद्धकाले वा दैवे कर्मणि च द्विजाः ॥१८०॥

श्रावयेद्वा द्विजान् भक्त्या ब्रह्मलोकं स गच्छति ॥
मानसैर्वाचिकैः पापैस्तथा वै कायिकैः पुनः ॥१८१॥

स्थूलैः सूक्ष्मै सुसूक्ष्मैश्च महापातकसंभवैः ॥
पातकैश्च द्विजश्रेष्ठा उपपातकसंभवैः ॥१८२॥

पापैश्च मुच्यते जंतुः श्रुत्वाऽध्यायमिमं शुभम् ॥
शत्रवो नाशमायांति संग्रामे विजयीभवेत् ॥१८३॥

सर्वरोगैर्न बाध्येत आपदो न स्पृशंति तम् ॥
धनमायुर्यशो विद्यां प्रभावमतुलं लभेत् ॥१८४॥

इति श्रीलिंगमहापुराणे पूर्वभागे त्रिपुरदाहे ब्रह्मस्तवो नाम द्विसप्तितमोऽध्यायः ॥७२॥