पूर्वभागः - अध्यायः १०७

ऋषय ऊचुः ॥
पुरोपमन्युना सूत गाणपत्यं महेश्वरात् ॥
क्षीरार्णवः कथं लब्धो वक्तुमर्हसि सांप्रतम् ॥१॥

सूत उवाच ॥
एवं कालीमुपालभ्य गते देवे त्रियंबके ॥
उपमन्युः समभ्यर्च्य तपसा लब्धवान्फलम् ॥२॥

उपमन्युरिति ख्यातो मुनिश्च द्विजसत्तमाः ॥
कुमार इव तेजस्वी क्रीडमानो यदृच्छया ॥३॥

कदाचित्क्षीरमल्पं च पीतवान्मातुलाश्रमे ॥
ईर्ष्यया मातुलसुतो ह्यपिबत् क्षीरमुत्तमम् ॥४॥

पीत्वा स्थितं यथाकामं दृष्ट्वा प्रोवाच मातरम् ॥
मातर्मातर्महाभागे मम देही तपस्विनि ॥५॥

गव्यं क्षीरमतिस्वादु नाल्पमुष्णं नमाम्यहम् ॥
सूत उवाच ॥
उपलालितैवं पुत्रेण पुत्रमालिंग्य सादरम् ॥६॥

दुःखिता विललापार्ता स्मृत्वा नैर्धन्यमात्मनः ॥
स्मृत्वास्मृत्वापुनः क्षीरमुपमन्युरपि द्विजाः ॥
देहिदेहीति तामाह रोदमानो महाद्युतिः ॥७॥

उंछवृत्त्याजिंतान्वीजान्स्वयं विष्ट्वा च सा तदा ॥
वीजपिष्टं तदालोड्य तोयेन कलभाषिणी ॥८॥

ऐह्येहि मम पुत्रेति सामपूर्वं ततः सुतम् ॥
आलिंग्यादाय दुःखार्ता प्रददौ कृत्रिमं पयः ॥९॥

पीत्वा च कृत्रिमं क्षीरं मात्रा दत्तं द्विजोत्तमः ॥
नैतत्क्षीरमिति प्राह मातरं चातिविह्वलः ॥१०॥

दुःखिता सा तदा प्राह संप्रेक्ष्याघ्रायमूर्धनि ॥
संमार्ज्य नेत्रे पुत्रस्य कराभ्यां कमलायते ॥११॥

तटिनी रत्नपूर्णास्ते स्वर्गपातालगोचराः ॥
भाग्यहीना न पश्यंति भक्तिहिनाश्च ये शिवे ॥१२॥

राज्यं स्वर्गं च मोक्षं च भोजनं क्षीरसंभवम् ॥
न लभंते प्रियाण्येषां नो तुष्यति सदा भवः ॥१३॥

भवप्रसादजं सर्वं नान्यदेवप्रसादजम् ॥
अन्यदेवेषु निरता दुःखार्त्ता विभ्रमंति च ॥१४॥

क्षीरं तत्र कुतोऽस्माकं महादेवो न पूजितः ॥
पूर्वजन्मनि यद्दत्तं शिवमुद्यम्य वै सुत ॥१५॥

तदेव लभयं नान्यत्तु विष्णुमुद्यम्य वा प्रभुम् ॥
निशम्य वचनं मातुरुपमन्युर्महाद्युतिः ॥१६॥

बालोपि मातरं प्राह प्रणिपत्य तपस्विनीम् ॥
त्यज शोकं महाभागे महादेवोस्ति चेत्क्वचित् ॥१७॥

चिराद्वा ह्यचिराद्वापि क्षीरोदं साधयाम्यहम् ॥
सूत उवाच ॥
तां प्रणम्यैवमुक्त्वा स तपः कर्त्तुं प्रचक्रमे ॥१८॥

तमाह माता शुशुभं कुर्वीति सुतरां सुतम् ॥
अनुज्ञातस्तया तत्र तपस्तेपे सुदुस्तरम् ॥१९॥

हिमवत्पर्वतं प्राप्य वायुभक्षः समाहितः ॥
तपसा तस्य विप्रस्य विधूपितमभूज्जगत् ॥२०॥

प्रणम्याहुस्त तत्सर्वे हरये देवसत्तमाः ॥
श्रुत्वा तेषां तदा वाक्यं भगवान्पुरुषोत्तमः ॥२१॥

किमिदंत्विति संचिंत्य ज्ञात्वा तत्कारणं च सः ॥
जगाम मंदरं तूर्णं महेश्वरदिदृक्षया ॥२२॥

दृष्ट्वा देवं प्रणम्यैवं प्रोवाचेदं कृतांजलिः ॥
भगवन् ब्राह्मणः कश्चिदुपमन्युरितिश्रुतः ॥२३॥

क्षीरार्थमदहत्सर्वं तपसा तं विवारय ॥
एतस्मिन्नंतरे देवः पिनाकी परमेश्वरः ॥
शक्ररूपं समास्थाय गंतुं चक्रे मतिं तदा ॥२४॥

अथ जगाम मुनेस्तु तपोवनं गजवरेण सितेन सदाशिवः ॥
सह सुरासुरसिद्धमहोरगैरमरराजतनुं स्वयमास्थितः ॥२५॥

सहैव चारुह्य तदा द्विपं तं प्रगृह्य वालव्यजनं विवस्वान् ॥
वामेन शच्या सहितं सुरेन्द्रं करेण चान्येन सितातपत्रम् ॥२६॥

रराज भगवान् सोमः शक्ररूपी सदाशिवः ॥
सितातपत्रेण यथा चंद्रबिंबेन मंदरः ॥२७॥

आस्थायैवं हि शक्रस्य स्वरूपं परमेश्वरः ॥
जगामानुग्रहं कर्त्तुमुपमन्योस्तदाश्रमम् ॥२८॥

तं दृष्ट्वा परमेशानं शक्ररूपधरं शिवम् ॥
प्रणम्य शिरसा प्राह मुनिर्मुनिवराः स्वयम् ॥२९॥

पावितश्चाश्रमश्चायं मम देवेश्वरः स्वयम् ॥
प्राप्तः शक्रो जगन्नाथो भगवान्भानुना प्रभुः ॥३०॥

एवमुक्त्वा स्थितं वीक्ष्य कृतांजलिपुटं द्विजम् ॥
प्राह गंभीरया वाचा शक्ररूपधरो हरः ॥३१॥

तुष्टोस्मि ते वरं ब्रूहि तपसानेन सुव्रत ॥
ददामिचेप्सितान्सर्वान्धौम्याग्रज महामते ॥३२॥

एवमुक्तस्तदा तेन शक्रेण मुनिसत्तमः ॥
वरयामि शिवे भक्तिमित्युवाच कृतांजलिः ॥३३॥

ततो निशम्य वचनं मुनेः कुपितवत्प्रभुः ॥
प्राह सव्यग्रमीशानः शक्ररूपधरः स्वयम् ॥३४॥

मां न जानासि देवर्षे देवराजानमीश्वरम् ॥
त्रैलोक्याधिपतिं शक्रं सर्वदेवनमस्कृतम् ॥३५॥

मद्भक्तो भव विप्रर्षे मामेवार्चय सर्वदा ॥
ददामि सर्वं भद्रं ते त्यज रुद्रं च निर्गुणम् ॥३६॥

ततः शक्रस्य वचनं श्रुत्वा श्रोत्रविदारणम् ॥
उपमन्युरिदं प्राह जपन्पंचाक्षर शुभम् ॥३७॥

मन्ये शक्रस्य रूपेण नूनमत्रागतः स्वयम् ॥
कर्त्तुं दैत्याधमः कश्चिद्वर्मविघ्नं च नान्यथा ॥३८॥

त्वयैव कथितं सर्वं भवनिंदारतेन वै ॥
प्रसंगाद्देवदेवस्य निर्गुणत्वं महात्मनः ॥३९॥

बहुनात्र किमुक्तेन मयाद्यानुमितं महत् ॥
भवांतरकृतं पापं श्रुता निंदा भवस्य तु ॥४०॥

श्रुत्वा निंदां भवस्याथ तत्क्षणादेव संत्यजेत् ॥
स्वदेहं तं निहत्याशु शिवलोकं स गच्छति ॥४१॥

यो वाचोत्पाटयोज्जिह्वां शिवनिंदारतस्य तु ॥
त्रिः सप्तकुलमुद्धृत्य शिवलोकं स गच्छति ॥४२॥

आस्तां तावन्ममेच्छायाः क्षीरं प्रति सुराधमम् ॥
निहत्य त्वां शिवास्त्रेण त्यजाम्येतत्कलेवरम् ॥४३॥

पुरा मात्रा तु कथितं तत्थ्यमेव न संशयः ॥
पूर्वजन्मनि चास्माभिरपूजित इति प्रभुः ॥४४॥

एवमुक्त्वा तु तं देवमुपमन्युरभीतवत् ॥
शक्रं चक्रे मतिं हंतुमथर्वास्त्रेण मंत्रवित् ॥४५॥

भस्माधारान्महातेजा भस्ममुष्टिं प्रगृह्य च ॥
अथर्वास्त्रं ततस्तस्मै ससर्ज च ननाद च ॥४६॥

दग्धुं स्वदेह माग्नेयीं ध्यात्वा वै धारणां तदा ॥
अतिष्ठच्च महातेजाः शुष्केंधनमिवाव्ययः ॥४७॥

एवं व्यवसिते विप्रे भगवान्भगनेत्रहा ॥
वारयामास सौम्येन धारणां तस्य योगिनः ॥४८॥

अथर्वास्त्रं तदा तस्य संहृतं चंद्रिकेण तु ॥
कालाग्निसदृशं चेदं नियोगान्नंदिनस्तथा ॥४९॥

स्वरूपमेव भगवानास्थाय परमेश्वरः ॥
दर्शयामास विप्राय बालेंदुकृतशेखरम् ॥५०॥

क्षीरधारासहस्रं च क्षीरोदार्णवमेव च ॥
दध्यादेरर्णवं चैव घृतोदार्णवमेव च ॥५१॥

फलार्णवं च बालस्य भक्ष्यभोज्यार्णवं तथा ॥
अपूपगिरयश्चैव तथातिष्ठन् समंततः ॥५२॥

उपमन्युमुवाच सस्मितो भगवान्बंधुजनैः समावृतम् ॥
गिरिजावलोक्य सस्मितां सघृणं प्रेक्ष्यतु तं तदा घृणी ॥५३॥

भुंक्ष्व भोगान्यथाकामं बांधवैः पश्य वत्स मे ॥
उपमन्यो महाभाग तवांबैषा हि पार्वती ॥५४॥

मया पुत्रीकृतोस्यद्य दत्तः क्षीरोदधिस्तथा ॥
मधुनश्चार्णवश्चैव दध्नश्चार्णव एव च ॥५५॥

आज्योदनार्णवश्चैव फललेह्यार्णवस्तथा ॥
अपूपगिरयश्चैव भक्ष्यभोज्यार्णवः पुनः ॥५६॥

पिता तव महादेवः पिता वै जगतां मुने ॥
माता तव महाभागा जगन्माता न संशयः ॥५७॥

अमरत्वं मया दत्तं गाणपत्यं च शाश्वतम् ॥
वरान्वरय दास्यामि नात्र कार्या विचारणा ॥५८॥

एवमुक्त्वा महादेवः कराभ्यामुपगृह्य तम् ॥
आघ्राय मूर्धनि विभुर्ददौ देव्यास्तदा भवः ॥५९॥

देवी तनयमालोक्य ददौ तस्मै गिरीन्द्रजा ॥
योगैश्वर्यं तदा तुष्टा ब्रह्मविद्यां द्विजोत्तमाः ॥६०॥

सोपि लब्ध्वा वरं तस्याः कुमारत्वं च सर्वदा ॥
तुष्टाव च महादेवं हर्षगद्गदया गिरा ॥६१॥

वरयामास च तदा वरेण्यं विरजेक्षणम् ॥
कृतांजलिपुटो भूत्वा प्रणिपत्य पुनः पुनः ॥६२॥

प्रसीद देवदेवेश त्वयि चाव्यभिचारिणी ॥
श्रद्धा चैव महादेव सान्निध्यंचैव सर्वदा ॥६३॥

एवमुक्तस्तदा तेन प्रहसन्निव शंकरः ॥
दत्वेप्सितं हि विप्राय तत्रैवांतरधीयत ॥६४॥

इति श्रीलिंगमहापुराणे पूर्वभागे उपमन्युचरितं नाम सप्ताधिकशततमोऽध्यायः ॥१०७॥