वर्णाश्रमवतां धर्म, एष आचारलक्षणः ।
स एव मद्भक्तियुतो, निःश्रेयसकरः परः ॥४७॥
अनादि जो स्वधर्माचार । जो कां मोक्षकर साचार ।
तेणें स्वधर्में सकाम नर । लोकांतर वांछिती ॥४६॥
झालिया लोकांतरप्राप्ती । तेथूनि होय पुनरावृत्ती ।
न करूनियां माझी भक्ती । स्वधर्म नाशिती सकामें ॥४७॥
ब्राह्मणा आला भद्रजाती । आम्हां न पोसवे हा निश्चितीं ।
मग तो देऊनियां घेती । वाहावया पोथी वृद्ध ढोर ॥४८॥
यापरी स्वधर्म जाण । उपेक्षिती गा ब्राह्मण ।
मग लोकांतरीं कोरान्न । मागावया कण धांवती ॥४९॥
घरीं आणोनि दीघली कामधेनु । आम्हां न पोसवे म्हणूनु ।
ताकासाठीं देती हेळसूनु । आली नागवणु ते नेणे ॥३५०॥
तेवीं म्यां जाण गायत्रीमंत्र । दिधला ब्राह्मणांसी स्वतंत्र ।
तो उपेक्षूनियां मंत्रतंत्र । शूद्राचार आचरती ॥५१॥
सौर शाक्त गाणपत्यादि जाण । नाना मंत्रदीक्षा घेती ब्राह्मण ।
परी गायत्रीचें अनुष्ठान । एकही जाण न करिती ॥५२॥
नाहीं गायत्रीचें अनुष्ठान । परी विपरीत झालें आन ।
गायत्रीचें श्रेय जाण । देती ब्राह्मण द्रव्यार्थ ॥५३॥
गायत्रीमंत्र असोनि घरीं । तिचा भावार्थ कोणी न धरी ।
दीक्षेलागीं मूर्खाचे द्वारीं । लोळिजे द्विजवरीं ऐसें झालें ॥५४॥
शस्त्रास्त्रीं रथ सुदृढू । त्यावरी बैसविला भेडू ।
सांडूनि पळणें मानी सुरवाडू । न शके विभांडूं रणांगण ॥५५॥
तेवीं वेदरूप मी नारायण । ब्राह्मणहृदयीं असें जाण ।
त्याचें नेणोनि महिमान । वेदपारायण विकिती ॥५६॥
वांछूनियां स्वर्गफळ । नाना याग करिती प्रबळ ।
कामकल्पना केवळ । स्वधर्म विकळ पाडिती ॥५७॥
वेदीं प्रतिपाद्य कर्मफळ । तो वेदु मिथ्या नव्हे केवळ ।
तो वेदवाद समूळ । नेणोनि बरळ हा मानिती ॥५८॥
घ्यायवा वोखदाची वाटी । माता साकर दे चिमुटी ।
तें मुख्य फळ नव्हे दृष्टीं । जावया पोटींचा महारोगु ॥५९॥
तेवीं वेद बोले जें फळ । तें प्रवृत्तिरोचना केवळ ।
स्वधर्म विचारितां समूळ । चित्तमळक्षाळक ॥३६०॥
स्वधर्म सांडूनि सर्वथा । सकाम कर्में करूं जातां ।
तेंही शिणल्यावेगळें तत्त्वतां । क्षुद्रकामता फळेना ॥६१॥
जेणें द्रव्यें अमृत ये हाता । तें वेंचूनि मद्य घेतां ।
अधर्म आणि उन्मत्तता । पिशाचता जग थुंकी ॥६२॥
स्वपतीसीं काम भोगितां । परलोक पावि पतिव्रता ।
तोचि काम परपुरुषीं करितां । अधःपाता नेतसे ॥६३॥
जिह्वा दुरुक्ती बोलतां । यमप्रहार वाजती माथां ।
तिणेंचि `राम राम' म्हणतां । हरिभक्तां यम कांपे ॥६४॥
तेवीं पावोनि उत्तम जन्म । कर्म करूनि सकाम ।
भोगावें दुःख परम । मरण जन्म अनिवार ॥६५॥
तेणेंचि देहें स्वधर्म । करितां निरसे सकळ कर्म ।
निवारे मरणजन्म । बहुतां हे वर्म कळेना ॥६६॥
स्वधर्में घडे भगद्भक्ती । ऐशी अतिगुह्य आहे व्युत्पत्ती ।
ते मी सांगेन तुजप्रती । यथानिगुतीं उद्धवा ॥६७॥
स्वधर्म करणें आवश्यक । तेथें सांडणें फळाभिलाख ।
तेंचि `मदर्पण' चोख । न करितां देख संकल्पु ॥६८॥
हो कां घरिच्याचि रांजणीं । निघती मुक्ताफळांच्या श्रेणी ।
तरी कां ताम्रपाणीं । समुद्रमिळणीं शोधावी ॥६९॥
आपुलेच घरींचीं झाडें । फळती कल्पतरूचेनि पाडें ।
तरी अमरावतीचे चाडें । वृथा वेडे कां शिणती ॥३७०॥
हो कां सद्गुरूंचे तीर्थ घेतां । पाविजे परम पवित्रता ।
तरी धांवावया नाना तीर्था । विशेषता ते कायी ॥७१॥
कां ईश्वरत्वें पिता पूजितां । निजमोक्ष लाभे आइता ।
तरीं भजावें देवां देवतां । कोण्या अर्था सज्ञानीं ॥७२॥
तेवीं स्वकर्माचि करितां । लाभे आपली निष्कर्मता ।
ते स्वधर्मीं काम कल्पितां । जीव निजस्वार्था नाडले ॥७३॥
निर्विकल्पें स्वधर्माचरण । त्या नांव माझें `शुद्ध भजन' ।
तेणें भजनें होऊनि प्रसन्न । मी विवेक-वैराग्य-ज्ञान भक्तांसी दें ॥७४॥
तेणेंचि ज्ञानें होय शुद्ध मती । चित्तशुद्धीमाजीं परमभक्ती ।
ते भक्तीनें माझी परम प्राप्ती । भक्त पावती उद्धवा ॥७५॥
यालागीं नैराश्यें जें स्वधर्मकर्म । तेंचि माझें भजन परम ।
तेणें भजनें भक्तोत्तम । स्वयें पुरुषोत्तम होऊनि ठाकती ॥७६॥
यापरी स्वधर्मस्थितीं । लाभे आपुली निजमुक्ती ।
तेचि म्यां तुजप्रती । यथानिगुतीं सांगितली ॥७७॥