२९७ .
जाणावा तो साधु । जया पूर्ण बोधु । भूतांचा विरोधु जेथ नाही ॥१॥
कल्पनेचा देहो त्या नाही संदेहो । सदा निःसंदेह देहातीत ॥२॥
जया नाही क्रोध जया नाही खेद । जया नाही बोध कांचनाचा ॥३॥
रामदास म्हणे साधूची लक्षणे । अति सुलक्षणे अभ्यासावी ॥४॥
२९८ .
बोलण्यासारिखे चाले जो सज्जन । तेथे माझे मन विगुंतले ॥१॥
नाही अभिमान शुद्ध ब्रह्मज्ञान । तेथे माझे० ॥२॥
वृत्ति उदासीन स्वधर्मरक्षण । तेथे माझे० ॥३॥
पूर्ण समाधान सगुणभजन तेथे ॥४॥
दास म्हणे जन भावार्थसंपन्न तेथे माझे०॥५॥
२९९ .
जाणावा तो योगी उदास वीतरागी । अहंभाव त्यागी अंतरीचा ॥१॥
स्वजन स्वदेश सांडूनी उदास । जेणे आशपाश तोडियेला ॥२॥
रमा सरस्वति वैभव व्युत्पत्ति । ज्ञानबळे चित्ती चाड नाही ॥३॥
पूर्ण पूर्णकाम तेणे जो निष्काम । विषयापभ्रम तुच्छ केला ॥४॥
विवेकाचे बळ जाहले प्रबळ । बाह्य मायाजाळ त्यागियेले ॥५॥
धन्य तो पै दास संसारी उदास । तया रामदास मानीतसे ॥६॥
३०० .
पूर्ण समाधान इंद्रियेदमन । श्रवण मनन निरंतर ॥१॥
निरंतर ज्याचे हृदयी विवेक । उपासना एक तोचि धन्य ॥२॥
धन्य तोचि एक संसारी पाहतां । विवेके अनंता ठायी पाडी ॥३॥
ठायी पाडी निज स्वरुप आपुले । असोनि चोरले जन्मोजन्मी ॥४॥
जन्मोजन्मी केले पुण्य बहुसाल । तरीच घडेल संतसंग ॥५॥
संतसंग जया मानवा आवडे । तेणे गुणे घडे समाधान ॥६॥
समाधान घडे सज्जनाच्या संगे । स्वरुपाच्या योगे रामदासी ॥७॥
३०१ .
साधु आणि भक्त व्युत्पन्न विरक्त । तपोनिधि शांत अपूर्वता ॥१॥
अपूर्वता जनी शुध्द समाधानी । जनाचे मिळणी मिळो जाणे ॥२॥
मिळो जाणे जना निर्मळ वासना । अंतरी असेना निंदा द्वेष ॥३॥
निंदाद्वेष नसे जनी लक्ष असे । जेथे कृपा वसे सर्वकाळ ॥४॥
सर्वकाळ जेणे सार्थकी लाविला । वंश उद्धरिला नामघोषे ॥५॥
नामघोष वाचे उच्चारी सर्वदा । संताच्या संवादा वांटेकरी ॥६॥
वांटेकरी जाला सायुज्यमुक्तीचा । धन्य तो दैवाचा दास म्हणे ॥७॥
३०२ .
जाणावा तो नर देवचि साचार । वाचे निरंतर रामनाम ॥१॥
सगुणी सद्भाव नाही ज्ञानगर्व । तयालागिं सर्व सारिखेची ॥२॥
निंदकां वंदकां संकटी सांभाळी । मन सर्वकाळी पालटेना ॥३॥
पालटेना मन परस्त्रीकांचनी । निववी वचनी पुढिलांसी ॥४॥
पुढिलांसी नाना सुखे देत आहे । उपकारी देह लावितसे ॥५॥
लावितसे देह रामभजनासी । रामीरामदास रामभक्त ॥६॥
३०३ .
तूंचि ब्रह ऐसे वेदाचे वचन । तेंचि संतजन दृढ करी ॥१॥
दृढ करी साधु तूंचि ब्रह्म ऐसे । तरि कां विश्वासे धरिजेना ॥२॥
धरिजेना मनी साधूचे वचन । वेदहि अमान्य कां करावा ॥३॥
करावा निश्चयो स्वये शाश्वताचा । तिही प्रचीतीचा ऐक्यभाव ॥४॥
ऐक्यभावे जरी संतांचे वचन । तरी समाधान पाविजेल ॥५॥
पाविजेल निजस्वरुप आपुले । जरी विश्वासले मन तेथे ॥६॥
मनाचा विश्राम तोचि आत्माराम । रामदासी वर्म सांगतसे ॥७॥
३०४ .
जे पंचभूतिक ते सर्व मायिक । बोलती विवेक संतजन ॥१॥
संतजनी सर्व मायिक बोलावे । तरी कां फिरावे तीर्थाटण ॥२॥
तीर्थाटण देव मायिकाचे पोटी । तरी आटाआटी कां धरावी ॥३॥
कां करावी पूजा सांडूनी परमात्मा । मूर्खस्य प्रतिमा हे वचन ॥४॥
हे वचन मिथ्या कैसे हो करावे । काय हो धरावे आतां आम्ही ॥५॥
आतां आम्ही वाक्य मिथ्या म्हणो नये । देव धर्म काय मोकलावे ॥६॥
मोकलावा देव ऐसे म्हणो नये । तरी वाक्य काय मिथ्या आहे ॥७॥
मिथ्या नव्हे वाक्य मिथ्या नव्हे देह । पडिला संदेह काय कीजे ॥८॥
कीजे दृढभाव सगुण देवासी । जंव कल्पनेसी उरी आहे ॥९॥
कल्पनेचे रुप विवेक विराले । मग सर्व जाले गंगाजळ ॥१०॥
गंगाजळ जाले निर्विकल्पे केले । सगुण राहिले सहजचि ॥११॥
सहज तेंचि कीजे उपाधि न कीजे । एकांती बोलिजे गुरुगम्य ॥१२॥
गुरुगम्य आहे कल्पनेवेगळे । कल्पनेच्या मुळे वाद उठे ॥१३॥
वाद उठे जनी ऐसे न करावे । त्रिकांड जाणावे वेदवाक्य ॥१४॥
वेदवाक्य बोले कर्म उपासना । अंती शुद्धज्ञाना बोलियेला ॥१५॥
बोलियेला पूर्वपक्ष तो सिद्धांत । केला निश्चितार्थ संतजनी ॥१६॥
संतजनी दृढ विश्वास धरावा । मग विसरावा संदेह तो ॥१७॥
संदेह धरी ती कल्पना आपुली । निर्विकल्प केली संतजनी ॥१८॥
संतजनी केला निश्चयो धरावा । तेथे अहंभावा उरी नाही ॥१९॥
उरी नाही संतसंगे संदेहासी । रामीरामदासी निःसंदेह ॥२०॥
३०५ .
आमुचे सज्जन संत साधुजन । होय समाधान तयांचेनि ॥१॥
तयांचेनि संगे पाविजे विश्रांती । साधु आदि अंती सारिखेची ॥२॥
सारिखेची सदा संत समाधानी । म्हणोनिया मनी आवडती ॥३॥
आवडती सदा संत जिवलग । सुखरुप संग सज्जनांचा ॥४॥
सज्जनांचा संग पापाते संहारी । म्हणोनियां धरी रामदास ॥५॥