(ओवी)
इंद्र सांगे शूरसेनासी । तेचि कथा व्यासांसी ।
विधी सांगे रंजनासी । अवधान द्यावें सज्जनीं ॥१॥
हेचि कथा भृगुमुनी । सोमकांत आणि राणी ।
यांना सांगती निशिदिनीं । ऐकती तें भक्तीनें ॥२॥
(दिंडी)
शूरसेनाला शक्र कथा सांगे ।
शांत चित्तानें श्रवण करी आंगें ।
दंडकारण्यासमिप असे पूर ।
नाम नंदन हें ऐक नृपा थोर ॥३॥
बहुत पापी अत्यंत असे दुष्ट ।
नाम तैसेंची धिवर असे पुष्ट ।
लघू वय हें असत अशा काला ।
चौर्य करण्याची कुशलता तयाला ॥४॥
तया धिवराला तरुणपणा येतां ।
जारकर्मासी करित बहू होता ।
बघत बघतां तो चौर्य करी मोठें ।
शपथ घेणें हें कृत्य करी खोटें ॥५॥
करी उपरोधिक भाषणास खासा ।
सदा परक्याला त्रस्त करी ऐसा ।
द्यूत मद्यप हीं कृत्यं करी दोनी ।
व्यसन कूशल अत्यंत सौख्य मानी ॥६॥
तया धिवरानें नगरवासियांसी ।
त्रस्त केलें अत्यंत प्रकारेंसी ।
तया धिवराला हद्दपार केला ।
घोर कांतारीं त्वरित निघुन गेला ॥७॥
(इंद्रवज्रा)
कांतारमार्गीं जन जात त्यांस ।
हिरोन घेई तइं वस्तु त्यांस ।
छेदोन टाकी जन ते समस्त ।
अशींच द्रव्यें आणि होत मस्त ॥८॥
कांता कुमारा वसनादि वस्त ।
अर्पून त्यांना सजवून तुस्त ।
एके दिनीं तो करि पारधीला ।
जाई पशु मागुन दूर गेला ॥९॥
जाई पशू त्या चुकवून जेथें ।
लागून पायां तइं ठेच लागे ।
भूमीवरी तो पडला निचेष्ट ।
झाला असे सावध कीं च दुष्ट ॥१०॥
(पृथ्वी)
वनांत फिरतां सरोवर तया दिसे धीवरा ।
तयास अवलोकुनी करित मज्जनां घाबरा ।
हरुन श्रम पावला बहु सुखास तो धीवर ।
तयास कळलें नसे पुनित नीर हें तोंवर ॥११॥
मुनींस विधि सांगती मुनि गणेशकुंडांत हा ।
करी स्नपन तो निघे सदनिं जावया दुष्ट हा ।
करी श्रवण नाम हें मुखिं गणेश जो बोलतो ।
तयापुढति घेउनी असि करीं वदे मारतों ॥१२॥
अहो मुनि असें वदे धिवर तो करींची असी ।
गळून पडली घडे परमभक्त भेटी अशी ।
सुदर्शन घडे तया म्हणुन हो मती उज्ज्वल ।
हंसून पुशिलें तुझी असि पडे असें मुद्गलें ॥१३॥
असा परम-भक्त जो प्रथित नाम हें मुद्गल ।
म्हणे धिवर हो मुनी स्नपन तीर्थी त्या जाहलं ।
तसेंच अपुलें घडे मुनिवरा मला दर्शन ।
म्हणून तनु ही तशी मतिहि जाहली पावन ॥१४॥
असंख्य बहु पातकें करितसे लघू पासुन ।
प्रसाद अपुली कृपा मदिय ही विरक्ती मन ।
असे स-जिव मी करीं धरिं न शस्त्र कीं हा पन ।
अघां त्यजिन मी करा मजसि उद्धरा आपण ॥१५॥
(भुजंगप्रयात्)
अशा भाषणा ऐकुनी मुद्गलाला ।
दया येउनी तो म्हणे धीवराला ।
तुझ्या उद्धरासी तुला मी उपाव ।
कथीं मी अतां ऐक तूं पूर्ण-भाव ॥१६॥
असें बोलुनी ठेवि शीर्षास पाणी ।
वरा दीधलें मुद्गलें योग्य वाणी ।
गणेशाय यासी नमःजोड-मंत्र ।
तया धीवरा बोधिला हाच मंत्र ॥१७॥
मुनी रोविती भूमिसी एक काठी ।
तया सांगती साध्य मंत्रास साठीं ।
बसें येथ तूं मी पुनः येच पंथें ।
फुटे अंकुरीं यष्टि बा बैस येथें ॥१८॥
बसे एक ठायीं जपें एक ध्यानीं ।
प्रभूनाम घेईं निराहारिं पानीं ।
असें सांगुनी मुनी जात पंथें ।
बसों सांगती तो करी पाठ येथें ॥१९॥
बहू काल तो मंत्र पाठास बैसे ।
फुटे यष्टि ती अंकुरीं रोप जैसे ।
बघे वाट तो मुद्गलाची तिथेंची ।
बसे आसनीं तो बुडे वारुळेंची ॥२०॥
तया वारुळा वेलिंनीं वेष्टियेलें ।
तयामाजि त्याचें शरीरास झालें ।
पुढें त्याच ठायीं मुनी पातले ते ।
वनीं पाहती येउनी धीवरातें ॥२१॥
(गीति)
मुद्गल मुनी पहाती, धिवराच्या त्या तपास पाहून ।
आनंदयुक्त होती, काढिति स्वकरें खणून तें भवन ॥२२॥
मंत्रित उदकें सिंचुनि, सावध करिती तयास मुद्गल ते ।
पहिली काया जाउन, धीवर झाला गणेशरुपच तें ॥२३॥
इतुका प्रकार होतां, उघडी नयनांस जेधवां तपि तो ।
सन्मुख गुरुंस पाहुन, पुत्रापरि भेटला तयां तपि तो ॥२४॥
उघडी नयन तपस्वी, तेजानें युक्त देखिला अग्नी ।
मुद्गल स्वकीय तेजें, करिता झाला प्रशान्त तो अग्नी ॥२५॥
गणेश-रुपीं शिष्या जन्मे भवनामधून जाणून ।
केला पुनः तयाचा, नाम-विधी या रुपास पाहून ॥२६॥
भ्रूमध्यापासुन ती, शुंडा प्रसवे म्हणून भ्रूशुंडी ।
ऐशा नामें करुनी, नांवासी सार्थ ठेवि भ्रूशुंडी ॥२७॥
एकाक्षरमंत्र तया, देउन केलें मुनी असें प्रथित ।
पुष्कळ वर देउन त्या, वदते झाले तयास हा हेत ॥२८॥
इंद्रादी देव तसे, सकलांना पूज्यमान तूं होसी ।
एकाग्र मनें करुनी, स्तविला प्रभु जो गणेशनामासी ॥२९॥
यास्तव रुप तुझें हें, झालें म्हणुनी तुझेंच दर्शन जें ।
घेतिल त्यांच्या इच्छा, साग्र अशा पूर्ण होति हें समजे ॥३०॥
आयुष्य तुला लाभे, कल्प मितीनें मिळेल हें सत्य ।
ऐके भ्रुशुंडि आतां, वदतों मी सत्य होय हें उचित ॥३१॥
ऐसे प्रचूर वर हे, देउन मुद्गल गृहास ते जात ।
पुढती भ्रुशुंडि मुनि तो, पद्यासनिं बैसुनी तपा करित ॥३२॥
तपसामर्थ्ये त्यानें, निर्मियली मूर्ति ती गणेशाची ।
नामें करुन पूजा, शोडष-विधिंनीं करीतसे साची ॥३३॥
एणेंकरुन आश्रम, सुरम्य झाला म्हणून बहु प्राणी ।
वास कराया आले, सोडुन वैरास होत एक-पणीं ॥३४॥
जातां शंभर वर्षें, समीप आले गजानन प्रभु ते ।
देती वरास तेव्हां, भूपाला वृत्त सांगती जें तें ॥३५॥
जेथें तपसा केली, नमाल नामें पुनीत तें स्थान ।
होइल भ्रुशुंडि भक्तां, मूर्तीच्या दर्शनें नसे पुन्हां जनन ॥३६॥
करितां तपसा तेथें, सिद्धीला त्वरितशी फला लाही ।
अपुत्र पुत्रा लाभे, लभते विद्या अभिष्टय जो त्यांही ॥३७॥
ऐसें चरित्र आहे, मुद्गल वरदा भ्रुशुंडि मुनि त्याचें ।
अणखी विचार भूपा, सांगें मीं तुजसि जें यथा वाचें ॥३८॥