|
न. १ विवक्षित गोष्टीमधील स्थलावकाश , कलावकाश ; अवधि ( सामा .) काळ ; वेळ . ' मग तोही निगे अंतरें। गगना मिळे । ' - ज्ञा ६ . ३०० . पूणें व मुंबई यामध्यें १२० मैलांचे अंतर आहे . ' २ खंड , ३ फरक ; भेद ; असमानता . ' तेवीं आम्हां तयां परस्परें । बाहेरी नामाचींचि अंतरें । वांचुनि आंतुवट वस्तुविचारें । नी तेचि ते । ' - ज्ञा ९ . ४११ . ४ विपरीत - पणा वस्तुतिपत्ति ; असंमति ; विपरीत मत . ५ द्विमत ; भेदभाव ; भांडण ; वांकडेपणा . ' परि न वदावें बंधु - प्रेमीं जेणें पडेल अंतर तें ॥ ' - मोसभा ४ . ६१ . ६ कसुर ; तफावत ; कमतरता ( काम ) चाकरी , धंदा यांत ). चाकरींत अंतर पडलें असलेंतर ...' ७ चुक , अशुद्ध ; तफावत ( क्रि०पडणें ). ' ह्मा हिशेबात अंतर नाहीं . ८ मन ; हृदय ; मनांतील गोष्ट अभिप्राय तुमचें अंतर कळलें तर बरें ?' अंतरीचा ज्ञानदिवा मालवु नको रें . ' तुका म्हणे देवा माझे अंतर वसवा । ' - तुगा ११६८ . ९ ( ल .) रहस्य ; मर्भ . ' भक्तींचें अंतर अतिगुढ । न कळे उघड श्रुतिशास्त्र । ' - एभा १४ . २४१ . १० ( सभासांत पदांच्या अंतीं ) दुसरा ; अन्य जसेः - भाषांतर म्हणजे दुसरी भाषा ; देशांतर , देहांतर देहांतर ; स्थलांतर . गुढी उभविली अनेगीं । शास्त्रांतरीं । - ज्ञा ६ . ५२ . ११ . ( अंकगणित ) विवक्षित न्यूनीकरण , वजा करणें ; जसें - विसांत पांचाचें अंतर करून पधरा . १२ ( काव्य ) अंतरिक्ष ; आकाश ; अंताअळ . ' कीं अंतरीहून खाली पडली । गेली चूर होऊनिया । ' - मोल . १३ ( काव्य ) आंतली बाजू , स्थल भाग जसें -' अंतरी शर भिनला . ' ' वायुतत्वाचें अंतर । ' - ज्ञा १३ . ११५ . ' पात्रांतरी वाजाति क्षीरधारा । ' १४ वियोग ; ताटाटुत . ' मायलेकरांस अंतर पडलें . ' ( सं . अंतर ; गॉ . अंथर ; लिथु . अंत्र ; लॅ अल्टर )
०करणें ( अंकगणित ) वजाकरणें .
०देणें सोडणें ; त्यागणें ; टाकून जाणें . ' तुका म्हणे आतां नको देऊं अंतर । न कळे पुढें काय बोलूं विचार ॥ ' - तुगा १८३७ . - ख १२३३
०पडणें न्युनता , कमतरता येणें ( मित्रप्रेमांत , भक्तिभावांत , इ० ) अंतर अर्थ ५ पहा .
०होणें फरक पडणें . ' बापू , यांत अंतर होनार नाहीं . - इंप ६६ . म्ह० अंतरमहदंहतर = कोणताहि भेद , फरक असो तो मोठाच भेद होय .
०कळा स्त्री. अंतःकरण मन . ' प्रीतीपात्र अंतर्कळा । घेऊन गेली । - दा ३ . २ . ४२ .
०खूण ची खूणा - स्त्री . गुप्त खूण ; चिन्ह ; बिंग , इंगित . ' म्हणे कांहीं सांगें अंतरखूण । तो ताटिकांतक मखपाळण । जेणें करूनि संतोषे । ' ०गळ - अंतर्गळ पहा .
०गडू वि. १ विशेष परिचयाचा ( कुटुबांतल्या गुह्मा गोष्टी , धंद्यांतल्या खुब्या , एखाद्या गोष्टीची कच्ची हकीकत इ० इत्थंभूत माहिती असलेला )' अंतर्भेद्या . २ लुडबुड्या ; लांडा कारभार करणारा ; मध्यस्थ . ३ त्रासदायक ; निरुपयोगी ( अंग , अवयव , भाग ) ४ ( ल ) खटपटी ; निष्णात . ( सं . अंतर्गडु = निरुपयोगी ) - पु . १ गुप्त हेतु ; गुह्मा गोष्ट ; मनांत ठरविलेला बेत ( क्रि०राखणें ; ठेवणें - बाळगणें ; पोटांत ). २ अडथळा ; आडकाठी ; प्रतिबंध ; ( सं . अंतर + गडणें ) - चा निरोप - पु . आंतला ( खाजगी , गुप्त ) संदेश , आज्ञा .- रीची मात - स्त्री . गुह्मा गोष्ट ; गुप्त गोष्ट . ' सांगे अंतरीची मात । तो येक मुर्ख ॥ ' - दा २ . १ . ९ ( अंतर + मात )
०गृह न. १ माजघर ; स्वयंपाकघर . २ अंतःपुर ; जनाने खाना . वस्त्रें भूषणें अंगावरुती । तीं सकळ ब्राह्मणांसि वांटी भूपती । मग जावोनि अंतरगृहाप्रती । पुत्रमुख प्रीती पहातसे । ' - सवि १७ . १६२ .
०दृष्टी स्त्री. अंतस्थ नजर ; मनाश्चक्षु ; ज्ञानचक्षु . ' बैस सावधान माझे ध्यानीं । अंतरदृष्टीं लक्षुनि । '
०पगडी पकडी - स्त्री . ( व्यायाम ) १ टांगलेला मलखांब . २ छताला दोरीनें लटकलेल्या दीड फूड लांबीच्या मलखांबावरील आढ्या , उड्या . यांत खाली माचा विशेष अभ्यास करतो . हा मलखांब सागवानी लांकडाचा करतात . ०सव्या ६३
०पट पाट - अंतःपट पहा . ' मंगळ हें नोह कन्यापुत्रादिक । राहिला लौकिक अंतरपाट ॥ ' - तुगा ३६५३ .
०पट्टी स्त्री. ( शिवंअ काम ) पुढ्याला बळकटी आणणारा कापडाचा भाग . ' कापडाच्या रुंदींत पाठ , पुढा व अंतरपट्टी इतके अवयव बसतात .' - काप्र .
०पर वि. ( बंगाल ) एक वर्ष पडीत असलेली ( जमीन ). ( ईस्ट इंडिया कंपनी रेकॉर्ड ३ . १७३ )
०माळण वि. ( काव्य ) वाईट अंतःकरणाचा ; मनाचा खोटा ; दुराचारी ; भ्रष्ट , दुष्ट .
०मार्ग पु. १ आंतील रस्ता . २ ( संगीत ) प्रत्येक रागाच्या विशिष्ट नियमानुसार वादी - संवादीच्या धोरणानें वैचित्र्य उप्तन्न करणारा स्वरसमुदाय रागविस्ताराच्या मध्यें मध्यें योजणें ; रागाचें वैशिष्ट राखण्यासाठी व रंजकतेसाठी केलेली स्वररचना .
०मिठी स्त्री. अतिशय प्रेम . ' राम जावईविशेष । अंतरमिठी जनकाची । ' - वैसीस्व ७ . १
००याम अंतर्याम पहा . ' नवल वाटतें अंतरयामीं । ' - देप २९ .
०वन न. अनागवेलीचे अंकुर ; जुन्या नागवेलीचें कडें करून तें जमिनींत पुरलें असतां त्यापासुन जे नवीन अंकुर किंवा धुमारें फूटतात ते व गुंडाळी व नवीन फुटलेलीं पानें ( नवती ).
०वही ई - स्त्री . आंतील कुंपण , बांध , वई ; अनुक्रमाणें लागत गेलेले जे अनेकस्वामिक भुभाग त्याच्या भेदार्थ मध्यें मध्ये ज्या आडव्या वह्मा असतात त्या प्रत्येक
०विटाळ पु. साक्षात स्पर्श न होता गवत , काठी इ० मध्यस्थ वस्तुनें झालेला विटाळ . ( सं . अंतर + दे . विट्टाल ; म . विटाळ )
०वेधी पु. अंतरज्ञानीम पुरुश ; मनकवडा . ' अंतरवेधी अंतर जाणें । बाहेरमुद्रा कंहींच नेणें । ' - दा १८ . ८ . १५ .
०वेल पु. स्त्री . आकाशवेल . अमरवेल ; सोनवेल .
०साल स्त्री , झाडाच्या वरील सालीच्या आंतली पातळ सल , त्वचा ; जनावराच्या वरील कातड्याच्या आंतील पातळ चामडी .
०साळ स्त्री. भाताचा एक प्रकार .
०साक्ष क्षी - वि . १ अंतर्ज्ञानीं ( ईश्वर , योगी ) २ अंतर्याम जाणाणारा .
०सुख न आत्मसुख ; आत्मतृप्ति ; अंतर्यामीचा आनंद . ' जयास लाधलें अंतरसुख । मग तोनमानी प्रपंचदुःख । '
०सुती व . १ ज्याची अर्थी विणकर सुती आहे असं कापड , संणंग . २ ( ल .) आंतुन काम करणारा ; गुप्तपणें खटपट करणारा . ३ प्रच्छन्न भावाचा ; गूढ अर्थाचा . ( अंतर + सूत्री )
०स्थ वि. १ अंतस्थ ; आंतील . २ अंगाची ; मुळची ३ स्वाभाविक ; नैसर्गिक .
०हेत तु - पु . गुप्त हेतु . ' अंतरहेत चुकत गेला । समुदायाचा । ' - दा १९ . ९ . ७ .
०ज्ञ वि. १ अंतर्ज्ञानी ; जगांतील सर्व गोष्टी मनानें जाणणारा . २ अंतरसाक्षी . ( सं .)
|