ऊर्ध्व कुक्कुटासन *

(चित्र क्र. ४१७, ४१८ व ४१९)
ऊर्ध्व म्हणजे वर. कुक्कुट म्हणजे कोंबडा. या आसनात शरीर डौलाने चालणार्‍या कोंबडयासारखे दिसते म्हणून हे नाव पडले आहे.

पध्दती
१. सालंब शीर्षासन २ (चित्र क्र.१९२) करा.
२. तोल सावरल्यानंतर उजवे पाऊल डाव्या मांडीच्या मुळाशी आणि डावे पाऊल उजव्या मांडीच्या मुळाशी ठेवून पद्मासन करा. (चित्र क्र. ४१३) नंतर श्वास सोडून पाय वाकवा. आणि ते दंडावर बगलांच्या जितके जवळ ठेवता येतील तितके ठेवा. (चित्र क्र. ४१४) या स्थितीत समतोल श्वसन करीत तोलून धरा.
३. श्वास सोडा. तळहात ठामपणे जमिनीवर रोवा आणि चित्र क्र. ४१५ व ४१६ यांमध्ये दाखविल्याप्रमाणे धड आणि डोके जमिनीवरुन वर उचला. हात ताठ व सरळ लांबवा आणि कुल्ले वर उचला. मान ताणा आणि डोके शक्य तितके उंचावर ठेवा. (चित्र क्र. ४१७, ४१८ व ४१९)
४. श्वासपटलाच्या आसपासचे स्नायू आवळून धरुन, या स्थितीत काही सेकंदपर्यंत तळहाताच्य पंजावर शरीर तोलून धरा.
५. श्वास सोडा. कोपरे वाकवा. चित्र क्र. ४१४ व ४१३ यांमध्ये दाखविल्याप्रमाणे डोके खाली जमिनीकडे आणा आणि पद्मासनातली मांडी मोडून पुन्हा सालंब शीर्षासन २ मध्ये या.
६. आता प्रथम डावे पाऊल उजव्या मांडीच्या मुळाशी, नंतर उजवे पाऊल डाव्या मांडीच्या मुळाशी ठेवून पुन्हा पद्मासन करा. त्यानंतर वर वर्णन केल्याप्रमाणे आसनाच्या सर्व कृती पुन्हा करा.
७. दोन्ही बाजूंकडील आसनांमध्ये सारखाच वेळ राहिल्यानंतर परत शीर्षासन २ मध्ये जा. पाय जमिनीकडे आणा आणि विसावा घ्या. प्रगत अभ्यासकांनी पाय मागच्या बाजूला टाकून आणि हात लांबवून ऊर्ध्व धनुरासनात (चित्र क्र.४८६) जाऊन नंतर ताडासनात (चित्र क्र. १) उभे राहाण्यास हरकत नाही. विपरीत चक्रासन (चित्र क्र. ४८८ ते ४९९) चांगले येऊ लागले म्हणजे ऊर्ध्व धनुरासनानंतर हे केल्यास शरीराला स्वस्थता देणारा चांगला व्यायाम मिळतो.

परिणाम
पाठीच्या कण्याला या आसनात पूर्ण ताण मिळतो आणि पश्चिमोत्तानासनाचा (चित्र क्र.१६०) लाभ अगदी अल्पकाळात मिळतो. हात आणि पोटातील स्नायू मजबूत बनतात. या सर्व गुंतागुंतीच्या आणि कठीण आसनांमुळे होणारा लाभ हा साध्या व सोप्या आसनांपेक्षा कितीतरी अधिक लवकर मिळतो. शरीर अधिक लवचिक झाले म्हणजे साध्या आसनांचा परिणाम फारसा होत नाही. समंजस अभ्यासक साधी आसने बंद करतात आणि गुंतागुंतीच्या आसनांकडे वळतात. विद्वान पंडित ज्याप्रमाणे दररोज मुळाक्षरांची उजळणी करीत नाही तसेच हे आहे. परंतु नर्तक ज्याप्रमाणे काही मुलभूत पदन्यासांचा सराव न चुकता दररोज करतात त्याप्रमाणे योगाच्या अभ्यासकांनीही शीर्षासन (चित्र क्र.१८४ ते २१८) आणि सर्वांगासन (चित्र क्र. २३४ ते २७१) व या आसनांची चक्रे यांचा रोजचा सराव चालूच ठेवावा.