भुजंगासन **

(चित्र क्र.५५०)
भुजंग म्हणजे सर्प. हे राजकपोतासनाच्या (चित्र क्र.५५१) पूर्वतयारीचे आसन आहे. दंश करण्यासाठी फणा काढलेल्या सर्पासारखे ते दिसते.

पध्दती
१. जमिनीवर सरळ पालथे झोपा. कोपरे वाकवा आणि तळहात कमरेच्या दोन बाजूंना जमिनीवर टेका.
२. श्वास सोडा, जघन भाग आणि पाय न हलवता हात पूर्णपणे लांबवून डोके आणि धड वर उचला आणि मागे न्या. (चित्र क्र.७३)
३. नेहमीप्रमाणे श्वसन करीत या स्थितीत काही सेकंद राहा.
४. श्वास सोडा, गुडघे वाकवा आणि पावले वर उचला. शरीराचा भार ओटीपोटाचा भाग, मांडया व हात यांवर आल्याचे जाणवेल. काही वेळ श्वसन करा.
५. उजव्या हातावर अधिक भार घेऊन डावा हात जमिनीवरुन उचला आणि श्वास पूर्णपणे सोडून डावा हात खांद्यापासून मागे झोकून द्या व डाव्या गुडघ्याची वाटी पकडा. (चित्र क्र.५४८) काही वेळा श्वास घेऊन श्वास जोरात सोडा आणि उजवा हात खांद्यापासून मागे झोकून उजव्या हाताने उजव्या गुडघ्याची वाटी पकडा. (चित्र क्र.५४९).
६. गुडघ्यावरील पकड सैल न करता पाय पुन्हा सरळ जमिनीवर लांबवा. मान ताणा आणि डोके जास्तीत जास्त मागे न्या. (चित्र क्र.५५०) हळूहळू गुडघे जास्तीत जास्त एकमेकानजीक आणण्याचा प्रयत्न करा.
७. गुदद्वार आकुंचित करा, मांडया घट्ट करा आणि १५ ते २० सेकंद या आसनात स्थिर राहाण्याचा प्रयत्न करा. कणा, छाती आणि खांदे पूर्णपणे ताणले जाऊन पोट आकुंचित होत असल्यामुळे श्वसन जलद आणि अवघड होईल.
८. गुडघे वाकवा, गुडघ्याच्या वाटयांवरुन हात एकामागून एक उचला आणि जमिनीवर विसावा घ्या.

परिणाम
हे आसन म्हणजे भुजंगासन १ (चित्र क्र.७३) चा अधिक कठीण प्रकार असल्यामुळे त्यापासूनचे लाभही अधिक प्रमाणात मिळतात. त्यात कण्याच्या त्रिकास्थीजवळच्या, कमरेजवळच्या आणि छातीमागच्या भागांना, तसेच पूर्णपणे ताणली जाणारी मान व खांद्यांचे स्नायू यांनाही लाभ मिळतो. जघन भागामध्ये रक्ताभिसरण जोरात होते व तो भाग निरोगी राहातो. कंठस्थ, उपकंठस्थ, मूत्रस्थ आणि जनन या ग्रंथींना रक्ताचा भरपूर पुरवठा व त्यांमध्ये अधिक चैतन्य येते. छातीही पूर्णपणे फुगविली जाते.