श्रीकृष्ण उवाच ॥
अगस्त्येन पुरा गीतो दानानां विधिरुत्तमः । शृणु त्वं राजशार्दूल कथ्यमानं मयाधुना ॥१॥
येन दत्तेन राजेन्द्र सर्व पापं व्यपोहति । मानसं वाचिकं वापि कायिकं च सुदुस्तरम् ॥२॥
मंगल्यं मंगलं पुण्यं सर्वदानेषु चोत्तमम् । धन्यं यशस्यमायुष्यं परलोकभया पहम् । ब्रह्मांडं कांचनं कृत्वा सर्वलक्षणसंयुतम् ॥३॥
देवसुरमनुष्यैगंधर्वोरमराक्षसैः । संयुक्तं च नदीभिश्व समुद्रैः पर्वतैस्तथा । विमानशतकोटीभिर्भूषितं चाप्सरोवरैः ॥४॥
दिग्गजाष्टकरसंयुक्तमध्यस्थितचतुर्मुखम् । शिवाच्युतार्कशशिनमुमालक्ष्मीसमन्वितम् ॥५॥
तस्यांगे कल्पयेद्राजन्भुवनानि चतुर्दश । वितस्तेरं गुल । यावदायामविस्तरम् ॥६॥
कुर्यार्द्विशत्पलादूर्ध्वसहस्त्राच्च भक्तितः । शकलद्वयसंयुक्तं पुटाकारं सुसंहितम् ॥७॥
शिल्पिना विहितं यस्माद्ब्रह्मांडं सर्वकामदम् । अयने विषुवेचैव चंद्रादित्यग्रहे तथा ॥८॥
अन्येष्वपि तु कालेषु श्रद्धावित्तसमन्वितः पुष्पमंडपिकां कृत्वा तत्र संस्थापयेद्बुधः ॥९॥
तिलद्रोणोपरिगतं कुंकुअमक्षोदचर्चितम् संछाद्य पुष्पगंधाधिवासितम् ॥१०॥
तस्य दिक्षुत्व सर्वासु पूर्णकुंभांश्व विन्यसेत् । अष्टादशैव धान्यानि द्रोणमात्राण्यहरेत् ॥११॥
गृहे वा मंडपे वापि स्थापयेत्तद्विचक्षणः । पादुकोपानहच्छत्रभाजनासनदर्पणैः ॥१२॥
संयुक्तं कारयेत्तत्र पयस्विन्या तथैव च । कारयेत्कुंडमेकं तु हस्तमात्रं विधानतः ॥१३॥
चतुश्वारणिकास्तत्र होमं कुर्युर्द्विजोत्तमाः । सर्वाभरणसंपन्नाः सुस्त्राताहतवाससः ॥१४॥
प्रचोयुर्धिजास्तत्र उपाध्यायसमन्विताः । तथा पुरोहितश्वैव राज्ञां षष्ठो विधीयते ॥१५॥
इतरेषा तु पंचैव कुर्युर्यज्ञमतंद्रिताः । ग्रहयज्ञविधानेन ग्रहाणांयज्ञ इष्यते ॥१६॥
ब्रह्मविष्णु शिवानां च तन्नाम्रा जुहुयात्तिलान् । अयुतं होमयेत्पश्वान्महाव्याहृतिभिर्नृप ॥१७॥
रुद्रजापस्तु कर्तव्यस्तस्यैवा तरं द्विजैः । ततः सर्वसमाप्तौ तु स्नात्वा शुल्कांवरः शुचिः ॥१८॥
ब्रह्मांडं पूजयेद्भक्तया गृहतिकुसुभांजलिः । नमो जगत्प्रतिष्ठाय विश्वधाम्ने नमोस्तु ते ॥१९॥
वाङ्गमयंतिनिमग्नाय ब्रह्मांड शुभकृद्भवा । ब्रह्मांडोदरवर्तीनि यानि सत्त्वानि कानिचित् ॥२०॥
तानि सर्वाणि मे तुष्टिं प्रयच्छंत्वतुला सदा । ब्रह्मविष्णुश्व रुद्रश्व लोकपालास्तथा ग्रहाः ॥२१॥
नक्षत्राणि तथा नागा ऋषयो मरुतस्तथा । सर्वे भवंतु संतुष्टाः सप्तजन्मांतराणि मे ॥२२॥
इत्युच्चार्य ततो दद्याद्चह्यांडं सर्वकाममदम् । सदक्षिणं च तं कृत्वा वसुसंपादयेद्विजान् ॥२३॥
अनेन विधिना दत्त्वा यत्पुण्यं स्यान्नरोत्तम । तत्तेऽहं संप्रवक्ष्यामि शृणुष्व गदतो मम ॥२४॥
आसीदादियुगे राजा सुघुम्रो नाम भारत । नागायुतबलः श्रीमान्बहुभृत्यपरिच्छदः ॥२५॥
त्रिंशद्वर्षसहस्त्राणि कृत्वा राज्यमकंटकम् । ततः संस्थाप्य तनयं राजा राज्ये वनं ययौ ॥२६॥
प्रविश्य च वनं घोरं तपस्तोब्र चचार ह । अध्यात्मगतित्वज्ञः कर्मकांडं विसृज्य च ॥२७॥
कालेन महता राजा दिष्टांतमगमत्पुरा । दिव्यं विमानमारुह्य नानाबाधद्यरवाकुलम् ॥२८॥
अतीत्य शक्रलोकादीन्ब्रह्मलोकमितो गतः । तस्यासनं दिदेशाथ ब्रह्मा सुरगणैर्वृतः ॥२९॥
दिव्यं कनकचित्रांग रत्नालंकृतविग्रहम् । एवं लोकवरे तस्मिन्रममाणो नृपोत्तम ॥३०॥
आस्ते चानुदिनं सोऽथ दिव्यभोगविवर्जितः । वसतस्तस्य राज्ञस्तु शरीरं परितप्यते ॥३१॥
बुभुक्षया नरश्रेष्ठ तथात्यंत पिपासया । स पीडयमानो ब्रह्माणं कृतांजलिरभाषत ॥३२॥
भगवन्ब्रह्यलोकोऽयं सर्वदोषविवर्जितः । अत्र स्थितं च मां देवं क्षुतुष्णा च प्रबाधते ॥३३॥
कन कर्मविपाकन क्षुधो मे नापसर्पति । ब्रह्मलोके गतस्यापि संशयं छेत्तुमर्हसि ॥३४॥
ब्रह्योवाच । त्वया हि क्रुर्वता राज्य पुष्टान्यंगानि पार्थिव । नैव दत्तं तु बहुलमात्मवादरतेनवै ॥३५॥
दानं वंधात्मकं मत्वो तस्माद्दत्तं त्वया नहि । ज्ञानाद्ब्रह्मपदं प्राप्तमदानात्क्षुत्प्रबाधते ॥३६॥
राजोवाच ॥ भगवंस्तृषापनृत्तिः स्यात्कथं मे परमेश्वर । उपदेशप्रदानेन प्रसादं कर्तृमर्हसि ॥३७॥
ब्रह्मोवाच ॥ भूयो गत्वा महीं राजन्ब्रह्मांडं सार्वकामिकम् । प्रयच्छ द्विजमुख्यानां तेन तृप्तिमवाप्स्यासे ॥३८॥
इत्युक्तः सम्यगागत्य मर्त्यलोकं महीपतिः । ब्रह्मांडं तु विधानेन ब्राह्मणेभ्यः प्रदत्तवान् ॥३९॥
स जगाम पुनः स्वर्ग लेभेतृप्ति च शाश्वतीम् । एतत्ते सर्वमाख्यातं महादानरय यत्फलम् ॥४०॥
ब्रह्मांड यः प्रयच्छेत तेन दत्तं चराचरम् । सप्तावरान्सप्तपरान्सप्तचैव परावरान् ॥४१॥
तरयेत्कलजान्दत्वा भविष्यांश्व न संशयः । मन्वंतराणि षट्शदूब्रह्मलोके महीयते ॥४२॥
पुनमार्नृष्यमभ्येत्य धार्मिको जायते कुले । न दारिघ्रं न च व्याधिर्वियोगं नवि पश्यति ॥४३॥
नारी वा पुरुषो वापि दानस्यास्य प्रभावतः । यश्वैतच्छृणुयाद्भक्या भक्तानां श्रावयेच्च यः ॥४४॥
सोऽपि सद्बति माप्नोति किं पुनर्यः प्रयच्छति ॥४५॥
ब्रह्मांडखंडयुगल सकुलाचलं च दिग्भागसागरसरोवरासद्धजुष्टम् । दिक्सख्यया गुणवतां द्विजसत्तमानां दत्त्वा पुमान्पदमुपैति पितामहरय ॥४६॥ [ ७७२६ ]
इति श्रीभविष्ये महापुराणे उत्तरपर्वणि श्रीकृष्णयुधिष्ठिरसंवादे ब्रह्मांडदानविधिवर्णन नाम सप्तसप्रत्युत्तरशततमोऽध्यायः ॥१७७॥